рдоंрдЧрд▓рд╡ाрд░, 25 рдоाрд░्рдЪ 2025

рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди: рд╡िрдзिрдпाँ, рдЪुрдиौрддिрдпाँ рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ

рдХृрд╖ि рдоें рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди
рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди (Crop Yield Assessment) рдХृрд╖ि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрдХ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрдЧाрдИ рдЧрдИ рдлрд╕рд▓ рдХी рдЙрдкрдЬ рдХी рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХा рд╕рдЯीрдХрддा рд╕े рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рди рдХेрд╡рд▓ рдХृрд╖ि рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै, рдмрд▓्рдХि рдХृрд╖ि рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрдг, рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा, рдлрд╕рд▓ рдмीрдоा, рдФрд░ рдЖрдкрджा рдк्рд░рдмंрдзрди рдоें рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддा рд╣ै।



---

рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХ्рдпों рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै?

1. рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी (Production Forecasting):

рдпрд╣ рдХिрд╕ाрдиों рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ों рдХो рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдлрд╕рд▓ рдХी рдЙрдкрдЬ рдХिрддрдиी рд╣ोрдЧी, рдЬिрд╕рд╕े рдмाрдЬाрд░ рдХी рдоांрдЧ рдФрд░ рдЖрдкूрд░्рддि рдХा рд╕ंрддुрд▓рди рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХे।



2. рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा (Food Security):

рд╕рдЯीрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рдЦाрдж्рдпाрди्рди рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдФрд░ рднंрдбाрд░рдг рдХी рдпोрдЬрдиा рдмрдиाрдИ рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।



3. рдХृрд╖ि рдиीрддि рдиिрд░्рдоाрдг (Agricultural Policy Making):

рдХृрд╖ि рдиीрддिрдпाँ, рд╕рдм्рд╕िрдбी рдФрд░ рд╕рдорд░्рдерди рдоूрд▓्рдп рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХा рдЖрдзाрд░ рдлрд╕рд▓ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХे рдЖंрдХрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं।



4. рдлрд╕рд▓ рдмीрдоा рдФрд░ рд╡िрдд्рддीрдп рд╕рд╣ाрдпрддा (Crop Insurance & Financial Aid):

рдмीрдоा рдХंрдкрдиिрдпाँ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЖрдкрджाрдУं рд╕े рд╣ुрдП рдиुрдХрд╕ाрди рдХी рднрд░рдкाрдИ рдЗрд╕ी рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд░рддी рд╣ैं।



5. рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХा рдк्рд░рднाрд╡ (Impact of Climate Change):

рдлрд╕рд▓ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рд╕े рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдФрд░ рдЕрди्рдп рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рдХाрд░рдХों рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рдХा рдкрддा рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।





---

рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХे рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рд╡िрдзिрдпाँ:

1. рдоैрджाрдиी рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг (Field Inspection):

рдлрд╕рд▓ों рдХी рд╡ृрдж्рдзि, рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХा рднौрддिрдХ рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг।

рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдлрд╕рд▓ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдгों рдоें рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै (рдЬैрд╕े рдЕंрдХुрд░рдг, рдлूрд▓рдиा, рдкрдХрдиा рдЖрджि)।



2. рд╕ैंрдкрд▓िंрдЧ рд╡िрдзि (Sampling Method):

рдЦेрдд рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╣िрд╕्рд╕ों рд╕े рдирдоूрдиे рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░ рдЙрдирдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рд╕ांрдЦ्рдпिрдХीрдп рддрдХрдиीрдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рдФрд╕рдд рдЧрдгрдиा рдХी рдЬाрддी рд╣ै।



3. рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ рдЗрдоेрдЬрд░ी рдФрд░ GIS рддрдХрдиीрдХ (Satellite Imagery & GIS Techniques):

рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ рдЪिрдд्рд░ों рдФрд░ рднौрдЧोрд▓िрдХ рд╕ूрдЪрдиा рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдлрд╕рд▓ рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп, рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдлрд▓ рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

рдпрд╣ рддрдХрдиीрдХ рдмрдб़े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХे рд▓िрдП рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ै।



4. рдб्рд░ोрди рдЖрдзाрд░िрдд рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг (Drone-Based Survey):

рдЙрди्рдирдд рдХैрдорд░ों рдФрд░ рд╕ेंрд╕рд░ों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдЙрдЪ्рдЪ-рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╡ाрд▓ी рдЫрд╡िрдпाँ рд▓ी рдЬाрддी рд╣ैं।

рдлрд╕рд▓ рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ।



5. рдлрд╕рд▓ рдоॉрдбрд▓िंрдЧ (Crop Modeling):

рдЧрдгिрддीрдп рдоॉрдбрд▓ рдФрд░ рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ рд╕िрдоुрд▓ेрд╢рди рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ рдЬрд▓рд╡ाрдпु, рдоिрдЯ्рдЯी, рдФрд░ рдХृрд╖ि рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рдХी рдЬाрддी рд╣ै।



6. рд░िрдоोрдЯ рд╕ेंрд╕िंрдЧ (Remote Sensing):

рдорд▓्рдЯीрд╕्рдкेрдХ्рдЯ्рд░рд▓ рдФрд░ рд╣ाрдЗрдкрд░рд╕्рдкेрдХ्рдЯ्рд░рд▓ рдЗрдоेрдЬрд░ी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рднूрдоि рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди।





---

рдЪुрдиौрддिрдпाँ:

1. рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЖрдкрджाрдПँ (Natural Disasters):

рд╕ूрдЦा, рдмाрдв़, рдХीрдЯ рдЖрдХ्рд░рдордг рдЬैрд╕ी рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХी рд╕рдЯीрдХрддा рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ैं।



2. рддрдХрдиीрдХी рд╕ीрдоाрдПँ (Technological Limitations):

рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рддрдХрдиीрдХों рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╕ीрдоिрдд рд╣ै।



3. рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдХी рдХрдоी (Lack of Farmer Awareness):

рдХрдИ рдХिрд╕ाрди рдоूрд▓्рдпांрдХрди рддрдХрдиीрдХों рдХा рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рдЙрдкрдпोрдЧ рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे।



4. рдбाрдЯा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг (Data Collection & Analysis):

рдбाрдЯा рдХा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдорд╣ंрдЧा рдФрд░ рд╕рдордп рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।





---

рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ:

1. рдЙрди्рдирдд рддрдХрдиीрдХ (Advanced Technologies):

рдЖрд░्рдЯिрдлिрд╢िрдпрд▓ рдЗंрдЯेрд▓िрдЬेंрд╕ (AI) рдФрд░ рдорд╢ीрди рд▓рд░्рдиिंрдЧ (ML) рдЖрдзाрд░िрдд рдоॉрдбрд▓ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдХा рд╕рдЯीрдХ рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।



2. рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдХृрд╖ि (Digital Agriculture):

рдоोрдмाрдЗрд▓ рдРрдк्рд╕ рдФрд░ рдХ्рд▓ाрдЙрдб рдЖрдзाрд░िрдд рд╕िрд╕्рдЯрдо рдХिрд╕ाрдиों рдХो рддुрд░ंрдд рдЬाрдирдХाрд░ी рдФрд░ рд╕рд▓ाрд╣ рджेрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं।



3. рд╕्рдоाрд░्рдЯ рд╕ेंрд╕рд░्рд╕ (Smart Sensors):

рдоृрджा рдирдоी, рддाрдкрдоाрди рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдиिрдЧрд░ाрдиी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рдирдд рд╕ेंрд╕рд░्рд╕ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ।





---

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:

рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХा рд╕рдЯीрдХ рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдХृрд╖ि рд╡िрдХाрд╕ рдФрд░ рдЦाрдж्рдп рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рддрдХрдиीрдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиा рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдХ рд╣ैं।

рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें