рдХृрд╖ि рдоें рдкौрдзों рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдкрджाрд░्рдеों рдХी рдкूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी
ЁЯзк PGR рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै?
PGR (Plant Growth Regulators) рдпाрдиी рдкौрдз рд╡ृрдж्рдзि рдиिрдпाрдордХ рд╡े рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рддрдд्рд╡ рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдкौрдзों рдХी рдЬैрд╡िрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдУं рдЬैрд╕े рдмीрдЬ рдЕंрдХुрд░рдг, рдлूрд▓ рдЖрдиा, рдлрд▓ рдмрдирдиा, рдкрдд्рддिрдпों рдХा рдЧिрд░рдиा рдЖрджि рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рднी рдмрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдХृрдд्рд░िрдо рд░ूрдк рд╕े рднी рддैрдпाрд░ рдХिрдП рдЬाрддे рд╣ैं।
ЁЯФм рдкीрдЬीрдЖрд░ рдХे рдк्рд░рдХाрд░ (Types of PGRs)
1. рдСрдХ्рд╕िрди (Auxins)
ЁЯСЙ рдХाрд░्рдп: рдЬрдб़ों рдХी рд╡ृрдж्рдзि, рдлрд▓ рдХा рд╡िрдХाрд╕, рдХрдЯिंрдЧ рд╕े рдЬрдб़ рдиिрдХрд▓рд╡ाрдиा
ЁЯСЙ рдЙрджाрд╣рд░рдг: IAA (Indole-3-acetic acid), NAA (Naphthalene Acetic Acid)
2. рдЬिрдмрд░ेрд▓िрди (Gibberellins)
ЁЯСЙ рдХाрд░्рдп: рдкौрдзे рдХी рд▓ंрдмाрдИ рдмрдв़ाрдиा, рдлूрд▓ рд▓ाрдиा, рдмीрдЬ рдЕंрдХुрд░рдг рдмрдв़ाрдиा
ЁЯСЙ рдЙрджाрд╣рд░рдг: GA3 (Gibberellic Acid)
3. рд╕ाрдЗрдЯोрдХिрдиिрди (Cytokinins)
ЁЯСЙ рдХाрд░्рдп: рдХोрд╢िрдХा рд╡िрднाрдЬрди, рд╢ाрдЦाрдПं рдмрдв़ाрдиा, рдкрдд्рддिрдпों рдХो рд╣рд░ा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा
ЁЯСЙ рдЙрджाрд╣рд░рдг: Kinetin, BAP (Benzylaminopurine)
4. рдПрдеिрд▓ीрди (Ethylene)
ЁЯСЙ рдХाрд░्рдп: рдлрд▓ों рдХो рдкрдХाрдиा, рдлूрд▓ рдЧिрд░ाрдиा, рдмीрдЬ рдЕंрдХुрд░рдг
ЁЯСЙ рдпрд╣ рдЧैрд╕ीрдп рд╣ाрд░्рдоोрди рд╣ै।
5. рдПрдм्рд╕िрд╕िрдХ рдПрд╕िрдб (Abscisic Acid - ABA)
ЁЯСЙ рдХाрд░्рдп: рдкौрдзे рдоें рддрдиाрд╡ рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा, рдкрдд्рддिрдпों рдХा рдЧिрд░рдиा, рдмीрдЬों рдоें рд╕ुрд╖ुрдк्рддाрд╡рд╕्рдеा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा
ЁЯЪЬ рдХृрд╖ि рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рддрд░ीрдХे
- рдлोрд▓िрдПрд░ рд╕्рдк्рд░े (Foliar Spray): рдкрдд्рддिрдпों рдкрд░ рд╕्рдк्рд░े рдХрд░рдиा
- рдмीрдЬ рдЙрдкрдЪाрд░ (Seed Treatment): рдмीрдЬों рдХो PGR рдХे рдШोрд▓ рдоें рдбुрдмोрдХрд░ рдмोрдиा
- рдЬрдб़ рдоें рдб्рд░ेंрдЪिंрдЧ (Drenching): рдкौрдзों рдХी рдЬрдб़ों рдоें рдШोрд▓ рджेрдиा
ЁЯМ┐ рд▓ाрдн (Benefits)
- рдЙрдкрдЬ рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рд╡ृрдж्рдзि
- рдкौрдзों рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा
- рдХрдЯिंрдЧ рд╕े рдирдИ рдкौрдз рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рдЖрд╕ाрди
- рдлрд▓ों рдХे рдкрдХрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рдиा
- рдкौрдзे рдХो рдоौрд╕рдо рдФрд░ рдЬैрд╡िрдХ рддрдиाрд╡ рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦрдиा
ЁЯУЛ рдк्рд░рдоुрдЦ рдлрд╕рд▓ों рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ
| рдлрд╕рд▓ | PGR | рдЙрдж्рджेрд╢्рдп |
|---|---|---|
| рдЧрди्рдиा | GA3 | рд▓ंрдмाрдИ рдФрд░ рдЕंрдХुрд░рдг рдмрдв़ाрдиा |
| рдЯрдоाрдЯрд░ | NAA, Ethrel | рдлрд▓ рд╕ेрдЯिंрдЧ, рдкрдХाрдиा |
| рдХрдкाрд╕ | CCC | рдкौрдзा рдЫोрдЯा рд░рдЦрдиा, рдлूрд▓ рдмрдв़ाрдиा |
| рдзाрди | GA3 | рдЕंрдХुрд░рдг рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ |
| рдЖрдо | Paclobutrazol | рдлूрд▓ рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиा |
⚠️ рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ
- рдиिрд░्рджिрд╖्рдЯ рдоाрдд्рд░ा рдХा рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें
- рд╕ुрдмрд╣ рдпा рд╢ाрдо рдХे рд╕рдордп рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░ें
- рд╣ाрдеों рдХो рдзोрдПं рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдЙрдкрдХрд░рдг рдкрд╣рдиें
- рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдХंрдкрдиिрдпों рд╕े рд╣ी PGR рдЦрд░ीрджें
ЁЯзм PGR рдмрдиाрдо рдЦाрдж
| рд╡िрд╢ेрд╖рддा | рдкीрдЬीрдЖрд░ (PGR) | рдЦाрдж (Fertilizer) |
|---|---|---|
| рдЙрдж्рджेрд╢्рдп | рд╣ाрд░्рдоोрди рд╕ंрддुрд▓рди | рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ рдЖрдкूрд░्рддि |
| рдк्рд░рднाрд╡ | рдХोрд╢िрдХा рд╕्рддрд░ рдкрд░ | рдоिрдЯ्рдЯी рдФрд░ рдкौрдз рдоें |
| рдоाрдд्рд░ा | рдмрд╣ुрдд рдХрдо | рдЕрдзिрдХ |
рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें