ЁЯМ╛ рдЦेрдд рдоें рдлрд╕рд▓ рдХो рд╕рдб़рдиे рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХा рдШрд░ेрд▓ू рдиुрд╕्рдЦा — рдПрдХ рдПрдХрдб़ рдоें рдЦрд░्рдЪ рд╕िрд░्рдл ₹1000


Writer: Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ • рдк्рд░рдХाрд╢िрдд: 23 рд╕िрддंрдмрд░ 2025

рдХिрд╕ाрди рднाрдЗрдпों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕рд░рд▓, рдЕрд╕рд░рджाрд░ рдФрд░ рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдиुрд╕्рдЦा — рдЬिрд╕рд╕े рдЖрдк рдЕрдкрдиी рдлрд╕рд▓ рдХो рдХीрдЯ рдФрд░ рд╕рдб़рди рджोрдиों рд╕े рдмрдЪा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд╣рдо рдШрд░ рдкрд░ рддैрдпाрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдСрдпрд▓ рд╕्рдк्рд░े рдмрддाрдПँрдЧे рдЬो рдмрдЬрдЯ рдоें рднी рдард╣рд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрд╕рд░ рдоें рднी।


рдХ्рдпों рдЕрдкрдиाрдПँ рдпрд╣ рдЙрдкाрдп? ЁЯдФ

  • рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╕्рдк्рд░े рдХे рдоुрдХाрдмрд▓े рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг-рдЕрдиुрдХूрд▓।
  • рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЬाрдирд╡рд░ों рдФрд░ рдЬैрд╡िрдХ рдЧुрдгों рдкрд░ рдХрдо рдЕрд╕рд░।
  • рдХрдо рд▓ाрдЧрдд (рд▓рдЧрднрдЧ ₹1000/рдПрдХрдб़) рдоें рдк्рд░рднाрд╡рд╢ीрд▓ рд░рдХ्рд╖ा।

рд╕ाрдордЧ्рд░ी (рдПрдХ рдПрдХрдб़ рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдоाрдд्рд░ा) ЁЯз╛

  • рдиीрдо рдХा рддेрд▓ — 1 рд▓ीрдЯрд░ (bio-pesticide рдЧुрдг рдХे рд▓िрдП)
  • рд╕рд░рд╕ों рдХा рддेрд▓ — 1 рд▓ीрдЯрд░ (рдХीрдЯ рднрдЧाрдиे рдФрд░ рдкрдд्рддिрдпों рдкрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдлिрд▓्рдо рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП)
  • рддрд░рд▓ рд╕ाрдмुрди (рдХिрд╕ी рднी рдЬैрд╡िрдХ/рдХिрдЪрди рд╕ाрдмुрди рдХा рдШोрд▓) — 100 рдЧ्рд░ाрдо
  • рдкाрдиी — 10 рд▓ीрдЯрд░ (рд╕्рдк्рд░े рдЯैंрдХ рдХे рд▓िрдП)
  • рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░рдиे рдХा рд╕्рдк्рд░ेрдпрд░/рд╣ैंрдб рдкंрдк — 1 (12–16 рд▓ीрдЯрд░ рдХ्рд╖рдорддा) — рдЕрдЧрд░ рдкрд╣рд▓े рд╕े рди рд╣ो рддो рд▓рдЧрднрдЧ ₹1200–1500 рдХा рдЦрд░्рдЪ рдЬुрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै (рд▓ोрди/рд╢ेрдпрд░िंрдЧ рд╕े рдЖрдк рдЗрд╕े рдмрдЪा рд╕рдХрддे рд╣ैं)
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рд▓ाрдЧрдд (рдПрдХ рдПрдХрдб़) :
  • рдиीрдо рдХा рддेрд▓ — ₹500
  • рд╕рд░рд╕ों рдХा рддेрд▓ — ₹300
  • рд╕ाрдмुрди рдФрд░ рдоिрд▓ा-рдЬुрд▓ा рдЦрд░्рдЪ — ₹200
  • рдХुрд▓ рд▓рдЧрднрдЧ: ₹1000

рдмрдиाрдиे рдХी рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрдзि — рд╕्рдЯेрдк рдмाрдп рд╕्рдЯेрдк ЁЯз┤

  1. рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े 10 рд▓ीрдЯрд░ рд╕ाрдл рдкाрдиी рд▓ें। рдкाрдиी рдЙрдмрд▓ा рд╣ुрдЖ рди рд╣ो — рдХेрд╡рд▓ рд╕ाрдл рдаंрдбा рдпा рддाрдЬा рдкाрдиी।
  2. рдПрдХ рдЫोрдЯे рдмрд░्рддрди рдоें 100 рдЧ्рд░ाрдо рддрд░рд▓ рд╕ाрдмुрди рдХो 200–300 рдоिрд▓ी рдкाрдиी рдоें рдШोрд▓ें рддाрдХि рд╕ाрдмुрди рдкрд╣рд▓े рд╕े рдШुрд▓ рдЬाрдП। рдпрд╣ рдРрдорд▓्рд╕ीрдл़ाрдпрд░ рдХी рддрд░рд╣ рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рддेрд▓ рдкाрдиी рдоें рдоिрд▓ рдЬाрдПрдЧा।
  3. рдЕрдм рд╕ाрдмुрди рдХे рдШोрд▓ рдоें рдиीрдо рдХा рддेрд▓ 1 рд▓ीрдЯрд░ рд╡ рд╕рд░рд╕ों рдХा рддेрд▓ 1 рд▓ीрдЯрд░ рдоिрд▓ाрдПँ рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╣िрд▓ाрдПँ। — рдЖрдк рдЪाрд╣ें рддो рдЗрд╕े 10–15 рдоिрдирдЯ рдХे рд▓िрдП рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╣िрд▓ाрдХрд░ рдЫोрдб़ рджें рддाрдХि рдЕрдЪ्рдЫे рд╕े рдоिрд▓ рдЬाрдП।
  4. рддैрдпाрд░ рдоिрд╢्рд░рдг рдХो рдмрдб़े рд╕्рдк्рд░े рдЯैंрдХ рдоें рдбाрд▓ें рдФрд░ рдКрдкрд░ рд╕े рдХुрд▓ 10 рд▓ीрдЯрд░ рддрдХ рдкाрдиी рдоिрд▓ाрдПँ (рдХुрд▓ рд╡ॉрд▓्рдпूрдо рд╕्рдк्рд░े рдЯैंрдХ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдоाрдпोрдЬिрдд рдХрд░ें)।
  5. рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕्рдк्рд░े рдХो 1–2 рдоिрдирдЯ рдХे рд▓िрдП рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╣िрд▓ाрдПँ।

рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХैрд╕े рдХрд░ें? (Application Tips) ЁЯЪ┐

  • рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╕рдордп: рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рдпा рд╢ाрдо рдХे рд╕рдордп, рдЬрдм рдзूрдк рддेрдЬ рди рд╣ो (рд╕ुрдмрд╣ 7–10 рдпा рд╢ाрдо 4–6)।
  • рд╕्рдк्рд░े рдКрдкрд░ी рдкрдд्рддिрдпों рд╡ рдиिрдЪрд▓ी рдкрдд्рддिрдпों рдкрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдХрд░ें, рдХ्рдпोंрдХि рдХрдИ рдХीрдЯ рдкрдд्рддिрдпों рдХे рдиिрдЪрд▓े рд╣िрд╕्рд╕ों рдкрд░ рдЫिрдкрддे рд╣ैं।
  • рдзाрди рд╡ рд╕рдм्рдЬिрдпों рдоें рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╕рддрд╣ рдкрд░ рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдХोрдЯ рдмрдиाрдиा рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै — рдЕрдзिрдХ рджрдмाрд╡ рд╕े рдмрдЪें рдЬिрд╕рд╕े рдкрдд्рддिрдпाँ рдХ्рд╖рддिрдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ैं।
  • рдпрджि рдоौрд╕рдо рдмाрд░िрд╢ рд╡ाрд▓ा рд╣ै рддो 24–48 рдШंрдЯे рдХे рд╕ूрдЦे рдоौрд╕рдо рдоें рд╕्рдк्рд░े рдХрд░ें — рдмाрд░िрд╢ рд╕ीрдзे рдк्рд░рднाрд╡ рдХрдо рдХрд░ рджेрдЧी।

рдХрдм рдФрд░ рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдЫिрдб़рдХें? ⏱️

  • рдиिрдпрдоिрдд рдиिрдЧрд░ाрдиी: рд╣рд░ 7–10 рджिрди рдкрд░ рдЦेрдд рдХा рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ें।
  • рд╕ाрдоाрди्рдп рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें: рд╣рд░ 15–20 рджिрди рдкрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рд╕्рдк्рд░े рдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै।
  • рдХीрдЯ рдк्рд░рдХोрдк рджिрдЦे рддो: 7 рджिрди рдХे рдЕंрддрд░ाрд▓ рдкрд░ 2–3 рдмाрд░ рдХрд░ें рдЬрдм рддрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рди рд╣ो рдЬाрдП।

рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХीрдЯ рд╡ рд░ोрдЧों рдкрд░ рдЕрд╕рд░рджाрд░? ЁЯРЫЁЯжЧ

рдпрд╣ рдоिрд╢्рд░рдг рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЙрди рдХीрдЯों рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдЬो рдкрдд्рддिрдпों рдХो рдЦा рдХрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪाрддे рд╣ैं, рддрдеा рдХुрдЫ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдлंрдЧрд▓ рд╕рдб़рди рдоें рднी рд░ाрд╣рдд рджेрддा рд╣ै (рд╕ंрджрд░्рдн: рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдЬैрд╡िрдХ рдЦेрддी рдХे рдЕрдиुрднрд╡)।

  • рд▓ीрдл-рдЗрдЯिंрдЧ рдХीрдЯ (рдХрдкाрд╕, рд╕рдм्рдЬ़िрдпाँ, рдлрд╕рд▓ों рдХे рдХीрдЯ)
  • рд╕्рдкॉрдЯ/рдм्рд▓ाрдЗрдЯ рдЬैрд╕ी рд╣рд▓्рдХी рдлंрдЧрд▓ рд╕्рдкॉрдЯ्рд╕ рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ — рдЕрдЧрд░ рд╕рдорд╕्рдпा рдЬ़्рдпाрджा рдЧंрднीрд░ рд╣ो рддो рдлрдл़ुंрджрдиाрд╢рдХ рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें
  • рдЕंрдбे/рд▓ाрд░्рд╡ा рдкрд░ рдЕрд╕рд░ — рд╕ाрдмुрди рд╡ рддेрд▓ рдоिрд▓рдХрд░ рдХीрдЯों рдХे рд╕ांрд╕-рдиेрдд्рд░ीрдп рддंрдд्рд░ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं

рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ (Safety & Precautions) ⚠️

  • рдмрдЪ्рдЪों рдФрд░ рдкрд╢ुрдУं рдХो рд╕्рдк्рд░े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рджूрд░ рд░рдЦें।
  • рд╣ाрдеों рдкрд░ рджрд╕्рддाрдиे рдкрд╣рдирдХрд░ рдХाрдо рдХрд░ें; рдЖँрдЦों рдоें рд╕्рдк्рд░े рди рдЬाрдП। рдЕрдЧрд░ рдЬाрдП рддो рддुрд░ंрдд рд╕ाрдл рдкाрдиी рд╕े рдзोрдПँ।
  • рдЧрд▓рдд рдоिрд╢्рд░рдг рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдкрдд्рддिрдпों рдкрд░ рдЬрд▓рди рдпा рдзрдм्рдмे рджिрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं — рдкрд╣рд▓े рдЫोрдЯे рд╣िрд╕्рд╕े рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ें (рдкाрдпрд▓рдЯ рд╕्рдкॉрдЯ)।
  • рдпрджि рдлрд╕рд▓ рдкрд░ рдлрдлूंрджी (рдо्рд╕ी/рд░ूрдЯ рд░ोрдЯ) рдЬैрд╕ा рдЧंрднीрд░ рд╕ंрдХ्рд░рдордг рджिрдЦे рддो рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдлрдлूंрджрдиाрд╢рдХ рдпा рдХृрд╖ि рдЕрднिрдХрд░рдг рд╕े рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ें।

рдлाрдпрджे (Benefits) ЁЯМЯ

  • рд░рд╕ाрдпрдиिрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдХрдо — рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд▓िрдП рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдд्рдкाрджрди।
  • рдХрдо рд▓ाрдЧрдд рдоें рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा।
  • рдоिрдЯी рдХे рд╕ूрдХ्рд╖्рдордЬीрд╡ों рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдХрдо।
  • рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиाрдиे рдпोрдЧ्рдп — рдШрд░ рдкрд░ рд╣ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдЪीрдЬों рд╕े рдмрдиाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдк्рд░ाрдпोрдЧिрдХ рдиोрдЯ्рд╕ / рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕ुрдЭाрд╡ ЁЯФм

  • рдиीрдо рдХा рддेрд▓ рдпрджि рдЙрдкрд▓рдм्рдз рди рд╣ो рддो рдЖрдк рдХाрдХрдб़ рдпा рдЯी-рдЯ्рд░ी рдСрдЗрд▓ рдХी рддुрд▓рдиा рди рдХрд░ें — рдиीрдо рдк्рд░рднाрд╡ी рдЬैрд╡िрдХ рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рд╣ै।
  • рд╕рд░рд╕ों рдХा рддेрд▓ рдХी рдЬрдЧрд╣ рд╕्рдеाрдиीрдп рд░ूрдк рд╕े рд╕ुрд▓рдн рдХोрдИ рдФрд░ рд╡рдирд╕्рдкрддि рддेрд▓ (рдЬैрд╕े рд╕ोрдпा/рдордХ्рдХा) рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдкрд░ंрддु рд╕рд░рд╕ों рддेрд▓ рдХी рдХीрдЯ рд╡िрд░ोрдзी рд╢рдХ्рддि рдЕрдЪ्рдЫी рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै।
  • рдХрднी-рдХрднी рдЦेрдд рдХे рдХिрдиाрд░ों рдкрд░ рдЬैрд╡िрдХ рдЕрд╡рд░ोрдз (рдЬैрд╕े рдордХ्рдХा рдпा рдХुрджрд░рддी рдкौрдзे) рд▓рдЧाрдиे рд╕े рдХीрдЯ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд░рд╣рддे рд╣ैं।
  • рдпрджि рд╕्рдк्рд░े рдХे рдмाрдж 1–2 рджिрди рдоें рд▓ाрдн рди рджिрдЦे рддो рдлрд╕рд▓ рдХे рдкрдд्рддों рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рдиिрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ें| 


рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рди (FAQ) ❓

1. рдХ्рдпा рдпрд╣ рдоिрд╢्рд░рдг рд╕рднी рдлрд╕рд▓ों рдХे рд▓िрдП рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд╣ै?

рдЕрдзिрдХांрд╢ рдлрд╕рд▓ों рдкрд░ рдпрд╣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै, рдкрд░ рдирдИ рдлрд╕рд▓ рдкрд░ рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдЫिрдб़рдХрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЫोрдЯे рд╣िрд╕्рд╕े рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

2. рдмाрд░िрд╢ рдЖрдиे рдкрд░ рдХ्рдпा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП?

рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрдиे рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा рд╣ो рддो рд╕्рдк्рд░े 24–48 рдШंрдЯे рдкрд╣рд▓े рддрдХ рдЯाрд▓ें; рдмाрд░िрд╢ рд╕्рдк्рд░े рдХो рдзो рджेрдЧी рдФрд░ рдЕрд╕рд░ рдХрдо рд╣ोрдЧा।

3. рдХ्рдпा рд╕्рдк्рд░े рд╕े рдлрд╕рд▓ рдХा рд╕्рд╡ाрдж/рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдЧी?

рдирд╣ीं — рдЪूँрдХि рдпрд╣ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рддेрд▓ рдФрд░ рд╕ाрдмुрди рд╣ै, рдЗрд╕рд╕े рдлрд╕рд▓ рдкрд░ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рдирд╣ीं рдмрдЪेрдЧा; рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣рддा рд╣ै।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ ✨

рдпрд╣ рдШрд░ेрд▓ू рдиुрд╕्рдЦा рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ, рдХिрдлाрдпрддी рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг-рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╕рдоाрдзाрди рд╣ै। рд╕िрд░्рдл़ ₹1000 рдХे рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдЦрд░्рдЪ рдоें рдЖрдк рдЕрдкрдиी рдПрдХ рдПрдХрдб़ рдХी рдлрд╕рд▓ рдХो рдХीрдЯ рдФрд░ рд╕рдб़рди рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рддрд░ीрдХे рд╕े рдмрдЪा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпाрдж рд░рдЦें — рдкрд╣рд▓े рдЫोрдЯे рд╣िрд╕्рд╕े рдкрд░ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХрд░ें рдФрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рдиे рдкрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ рд╕े рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рд▓ें।


© Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ • All content is original and free to use for farmers and agricultural bloggers. For collaboration: Contact

рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें