ЁЯМ╛ рдмंрдЬрд░ рдЬрдоीрди рд╣ोрдЧी рдЕрдм рд╕ोрдиे рдХी рдЦाрди — рдЦрд╕ рдХी рдЦेрддी рд╕े рддेрд▓ рдмिрдХेрдЧा ₹13,000/рд▓ीрдЯрд░ ЁЯТ░





Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮPublished: 2025-09-24 • Location: рд╕рд╣рд░рд╕ा, рдмिрд╣ाрд░

Vetiver plantрдмिрд╣ाрд░ рдХे рд╕рд╣рд░рд╕ा рдЬिрд▓े рдоें рдмंрдЬрд░ рдЬрдоीрди рд╡ाрд▓े рдХिрд╕ाрди рдЕрдм рдЦрд╕ (Vetiver) рдХी рдЦेрддी рдХрд░рдХे рдЕрдЪ्рдЫी рдЖрдп рдХрдоा рд╕рдХрддे рд╣ैं — рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХो 75% рддрдХ рд╕рдм्рд╕िрдбी рджे рд░рд╣ी рд╣ै। рдЦрд╕ рдХे рддेрд▓ рдХा рдмाрдЬाрд░ рднाрд╡ ₹10,000–₹13,000/рд▓ीрдЯрд░ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддा рд╣ै। ЁЯЪЬЁЯМ┐

рдХ्рдпों рдЦрд╕ рдХी рдЦेрддी? — рдлाрдпрджे рдФрд░ рдЕрд╡рд╕рд░ ЁЯМЯ

  • рдХрдо рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдФрд░ рдХрдо рдкाрдиी рдоें рдмрдв़рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा — рдЖрджрд░्рд╢ рдмंрдЬрд░ рдФрд░ рдХрдЯे-рдлрдЯे рдЦेрдд рдХे рд▓िрдП।
  • рдЦрд╕ рдХा рддेрд▓ рдкाрд░рдл्рдпूрдо, рдЗрдд्рд░, рдФрд╖рдзि рдФрд░ рдХॉрд╕्рдоेрдЯिрдХ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдоें рдЙрдкрдпोрдЧी।
  • рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рдоें рд╕्рдеाрдпी рдЖрдп — рдПрдХ рдмाрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рдХрдИ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЬрдб़े рд╕े рддेрд▓ рд╡ рдЕрди्рдп рдЙрдд्рдкाрдж рдоिрд▓рддे рд╣ैं।
  • рдоिрдЯ्рдЯी рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг: рдЦрд╕ рдХी рдШрдиी рдЬрдб़ें рдоिрдЯ्рдЯी рдмाрдзिрдд рдХрд░рддी рд╣ैं рдФрд░ рдХрдЯाрд╡ рд░ोрдХрддी рд╣ैं।

рдХृрд╖ि рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХेрд╢рди — рддрдХрдиीрдХी рдЧाрдЗрдб (Step-by-step) ЁЯФз

рдЖрдЗрдЯрдорд╡िрд╢ेрд╖ рд╡िрд╡рд░рдг
рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдиाрдоChrysopogon zizanioides (Vetiver/рдЦрд╕)
рднूрдоिрдмंрдЬрд░, рдврд▓ाрдиों рд╡ рдХрдо рдЙрдкрдЬाрдК рднूрдоि рдкрд░ рднी рдЙрдкрдпुрдХ्рдд। рдоिрдЯ्рдЯी: рджोрдордЯ-рд░ेрддीрд▓ी рд╕े рдЪिрдХрдиी рддрдХ।
рдЬрд▓рд╡ाрдпुрдЧрд░्рдо-рдЙрдкोрд╖्рдгрдХрдЯिрдмंрдзीрдп; рддाрдкрдоाрди 15–40°C рдоें рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рддी рд╣ै।
рд░ोрдкрдг рд╡िрдзिрдЧ़рдб्рдбे/рд╕्рдк्рд░ेрдЗंрдЧ (slips) рдпा рдЬрдб़ рд╕े рд╡िрднाрдЬрди। рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рдмेрдб़ा (clump) рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░ рд░ोрдкें।
рд░ोрдкрдг рдЕрд╡рдзिрдоाрдирдХ: рд╡рд░्рд╖ рдХे рдХिрд╕ी рднी рд╣िрд╕्рд╕े рдоें рд░ोрдкрдг рд╕ंрднрд╡; рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдмाрдж рд╢ुрд░ुрдЖрддी рджिрдиों рдоें рдмेрд╣рддрд░ рдЕंрдХुрд░рдг।
рд░ोрдкрдг рдЦोрдж/рд╕्рдкेрд╕िंрдЧрдкंрдХ्рддि рд╕े рдкंрдХ्рддि 30–60 рд╕ेрдоी, рдкौрдзे рд╕े рдкौрдзा 20–30 рд╕ेрдоी (рдЙрдд्рдкाрджрди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░)।
рд╕िंрдЪाрдИрд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рдмाрдж рдиिрдпрдоिрдд рд╕िंрдЪाрдИ 2–3 рд╣рдл्рддे рдоें рдПрдХ рдмाрд░; рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдиे рдкрд░ рдХрдо рдЬрд░ूрд░рдд। рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рд╕े рд▓ाрдЧрдд рдШрдЯेрдЧी।
рдЦाрдж/рдкोрд╖рдгрд╕्рдеाрдкрдиा рдкрд░ рдЬैрд╡िрдХ рдЦाрдж (compost) 2–4 рдЯрди/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░; рдк्рд░рддि рд╡рд░्рд╖ NPK рд╣рд▓्рдХा рдЕрдиुрдкाрдд 20:10:10 (рд╕्рдеाрдиीрдп рдоिрдЯ्рдЯी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░)।
рдХрдЯाрдИ/рдЙрдд्рдкाрджрдирдЬрдб़ों рдХा рд╡िрдХाрд╕ 8–12 рдоाрд╣ рдоें рд╡्рдпाрдкाрд░िрдХ рд╕्рддрд░; рдЬрдб़/рд╕िрд░े рд╕े рддेрд▓ рдиिрдХाрд▓ा рдЬाрддा рд╣ै (distillation)।
рддेрд▓ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рдгрднाрдк рдбिрд╕्рдЯिрд▓ेрд╢рди (steam distillation) рд╕рдмрд╕े рдЖрдо; рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ/рдХिрд╕ाрди рд╕рд╣рдХाрд░ी рдбिрд╕्рдЯिрд▓рд░ी рдЙрдкрдпोрдЧी।

рд▓ाрдЧрдд-рд▓ाрдн (рдПрдХ рдЕрдиुрдоाрди) ЁЯТ╕

  • рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рд▓ाрдЧрдд (рд░ोрдкрдг + рдоिрдЯ्рдЯी рд╕ुрдзाрд░ + рд╕िंрдЪाрдИ): ₹10,000–₹30,000 рдк्рд░рддि рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ (рд╕्рдеाрдиीрдп рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░)।
  • рд╕ंрдЪाрд▓рди рд▓ाрдЧрдд (рд╕ाрд▓ाрдиा): рдмीрдЬ/рд╕्рд▓िрдк्рд╕, рдкाрдиी, рд╢्рд░рдо, рд░рдЦрд░рдЦाрд╡ — рдордз्рдпрдо рд╕्рддрд░ рдкрд░।
  • рдЖрдп рд╕ंрднाрд╡्рдпрддा: рдЦрд╕ рдХे рддेрд▓ рдХा рднाрд╡ ₹10,000–₹13,000/рд▓ीрдЯрд░। 1 рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рдкрд░ рдЬрдб़ों рд╕े рдоिрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा рддेрд▓ рдоाрдд्рд░ा рд╡िрд╡िрдз рд╣ै; рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рд╕े рд▓ाрдн рдмрдв़рддा рд╣ै।
  • рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рдм्рд╕िрдбी: рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 75% рддрдХ рд╕рдм्рд╕िрдбी рдЙрдкрд▓рдм्рдз — рдХिрд╕ाрди рдпोрдЬрдиा рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрдХрд░ рдЕрдзिрдХрддрдо рд▓ाрдн рдЙрдаाрдПं।

рдмाрдЬाрд░ рдФрд░ рд╡िрдкрдгрди рдЯिрдк्рд╕ ЁЯЫТ

  • рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рд╣рдХाрд░ी/рдХिрд╕ाрди рдЙрдд्рдкाрджрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдмрдиाрдПं рддाрдХि рдбिрд╕्рдЯिрд▓рд░ी рдХा рд╕ाрдЭा рдЙрдкрдпोрдЧ рд╣ो рд╕рдХे।
  • рдкрд░рдл्рдпूрдо рдФрд░ рдПрд░ोрдоाрдеेрд░ेрдкी рдЙрдж्рдпोрдЧ рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ — рдЙрдЪ्рдЪ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╡ाрд▓े рдПрд░ोрдоा рддेрд▓ рдХी рдоांрдЧ рд╣ै।
  • рдСрдирд▓ाрдЗрди рдоाрд░्рдХेрдЯрдк्рд▓ेрд╕ рдФрд░ B2B рдкोрд░्рдЯрд▓्рд╕ (e.g., agricultural commodity buyers) рдоें рд▓िрд╕्рдЯिंрдЧ рдХрд░ें।
  • рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдк्рд░рдоाрдгрдкрдд्рд░ рдФрд░ рд▓ैрдм рдЯेрд╕्рдЯ рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╕े рд░ेрдЯ рдмрдв़рддा рд╣ै — ISO/AGMARK рдк्рд░рдоाрдгрди рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें।

рд╕рд░рдХाрд░ рдФрд░ рд╕рдм्рд╕िрдбी — рдХ्рдпा рдХрд░ें? ЁЯз╛

рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдмिрд╣ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕рд╣рд░рд╕ा рдоें рдЦрд╕ рдХी рдЦेрддी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджे рд░рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХो 75% рддрдХ рд╕рдм्рд╕िрдбी рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиे рдирдЬ़рджीрдХी рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ рдпा рдм्рд▓ॉрдХ рдСрдлिрд╕ рд╕े рдпोрдЬрдиा рдХी рд╢рд░्рддें, рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХी рдкाрдд्рд░рддा рдФрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЬрд░ूрд░ рдкूрдЫें। рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рдкрд░िрдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рддрд╣рдд рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрдиों рдХो рд╕рдоूрд╣ рдХे рд░ूрдк рдоें рдкंрдЬीрдХृрдд рд╣ोрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै।

рдкॉрдЗंрдЯ-рдЯू-рдкॉрдЗंрдЯ рдЕрдкрдиाрдиे рдХी рд╕ूрдЪी (Quick Action Plan) ✅

  1. рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ рд╕े рдпोрдЬрдиा рдХे рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд▓ें рдФрд░ рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХी рд╢рд░्рддें рд╕рдордЭें।
  2. 1/4 рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рдоें рдкाрдпрд▓рдЯ рдк्рд▓ॉрдЯ рд╢ुрд░ू рдХрд░ें — рдЕрдиुрднрд╡ рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдПं।
  3. рд╕्рдеाрдкрдиा рдХे рд▓िрдП рдЕрдЪ्рдЫे рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдХे рд╕्рд▓िрдк्рд╕/рд░ूрдЯ рдХ्рд▓рдо्рдк рдЦрд░ीрджें।
  4. рд╕्рдеाрдиीрдп рдХिрд╕ाрди рд╕рдоूрд╣ рдмрдиाрдПं рдФрд░ рдоिрд▓рдХрд░ рдбिрд╕्рдЯिрд▓рд░ी рдпा рдоोрдмाрдЗрд▓ рдбिрд╕्рдЯिрд▓ेрд╢рди рд╕ेрд╡ा рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рдЦोрдЬें।
  5. рд╕्рдеाрдиीрдп рдмाрдЬाрд░ рдФрд░ B2B рдЦрд░ीрджाрд░ों рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рд░рд╣ें — рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рдк्рд░рджрд░्рд╢рдиिрдпों рдоें рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ें।

рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рди (FAQ) ❓

Q: рдХ्рдпा рдЦрд╕ рдХी рдЦेрддी рдЫोрдЯे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рд▓ाрднрджाрдпрдХ рд╣ै?
A: рд╣ाँ — рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЬрдм рдХिрд╕ाрди рд╕рдоूрд╣ рдмрдиाрдХрд░ рд╕ाрдЭा рдбिрд╕्рдЯिрд▓рд░ी рд╡ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддे рд╣ैं।

Q: рд╕рдм्рд╕िрдбी рдХैрд╕े рдоिрд▓ेрдЧी?
A: рд╕рдм्рд╕िрдбी рд╣ेрддु рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ/рдм्рд▓ॉрдХ рдСрдлिрд╕ рдоें рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░ें; рд╕рдоूрд╣/рд╕рд╣рдХाрд░ी рдоॉрдбрд▓ рдЕрдзिрдХрддрд░ рдпोрдЬрдиाрдУं рдоें рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рдкाрддे рд╣ैं।

Writer: Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ

рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें