ЁЯМ▒ рдЬोрдзрдкुрд░ рдХृрд╖ि рд╡िрд╡ि рдиे рд╡िрдХрд╕िрдд рдХी рдЬीрд░े рдХी рдирдИ рдХिрд╕्рдо — рдЬाрдиिрдП рдЗрд╕рдХी рдЦाрд╕िрдпрддें


Writer: Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ

рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдмрдб़ी рдЦुрд╢рдЦрдмрд░ी — рдЬोрдзрдкुрд░ рдХृрд╖ि рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХेंрдж्рд░ों рдиे рдЬीрд░े (Jeera / Cumin) рдХी рдПрдХ рдирдИ рдХिрд╕्рдо рд╡िрдХрд╕िрдд рдХी рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि-рдк्рд░ाрдзिрдХрд░рдгों рдФрд░ рдоीрдбिрдпा рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдоाрди्рдпрддा рдоिрд▓ी рд╣ै। рдпрд╣ рдХिрд╕्рдо рдЙрдд्рдкाрджрди рдХ्рд╖рдорддा, рд░ोрдЧ-рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдФрд░ рдмाрдЬ़ाрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рдмेрд╣рддрд░ рдмрддाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। 


✨ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ (Key Features)

  • рдЙрдЪ्рдЪ рдЙрдкрдЬ рдХ्рд╖рдорддा — рдоौрдЬूрджा рдХिрд╕्рдоों рдХे рдоुрдХाрдмрд▓े рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рд░ूрдк рд╕े 20% рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрдЬ (рд╡िрднिрди्рди рд░िрдкोрд░्рдЯों рдоें рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЙрд▓्рд▓ेрдЦिрдд рд╣ै)। 1
  • рд╕ूрдЦा рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓ рд╡ рдХрдо рдЬрд▓ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдПँ — рдкрд╢्рдЪिрдоी рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХी рд╢ुрд╖्рдХ рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк। 2
  • рдХीрдЯ рдПрд╡ं рд░ोрдЧ-рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ — рдлрд╕рд▓ों рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рдоुрдЦ рдХीрдЯों рдХे рдк्рд░рддि рдмेрд╣рддрд░ рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा। 3
  • рдмेрд╣рддрд░ рдмीрдЬ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा — рджाрдиे рдХा рд░ंрдЧ рдФрд░ рд╕ुрдЧрди्рдз, рдЬिрд╕рд╕े рдмाрдЬ़ाрд░ рдоें рднाрд╡ рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХी рд╕ंрднाрд╡рдиा। 4
  • рд╕рдоाрдк्рддि рдЕрд╡рдзि (Maturity) — рдХрдо рд╕рдордп рдоें рдл़рд╕рд▓ рддैрдпाрд░ рд╣ोрдиे рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि (рдХुрдЫ рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрд╕्рдоें 100-105 рджिрдиों рдоें рднी рдкрдХрддी рд╣ैं)। 5

ЁЯУК рддрдХрдиीрдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддाрдПँ (Technical Specifications)

рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЖँрдХрдб़े рд╡िрднिрди्рди рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди/рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдкृрд╖्рдаों рдХे рд╕ाрд░ рд╕े рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ैं — рдз्рдпाрди рджें рдХि рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдЬीрдиोрдЯाрдЗрдк рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ोрдХрд░ рдоाрди рдЕрд▓рдЧ рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं:

  • рдФрд╕рдд рдЙрдкрдЬ (Estimated average yield): рд░िрдкोрд░्рдЯों рдоें 14–18 рдХ्рд╡िंрдЯрд▓/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ (рдХिрд╕्рдо рдФрд░ рд╕्рдеाрдиीрдп рдк्рд░рдмंрдзрди рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░)। 6
  • рдкौрдзे рдХी рдКँрдЪाрдИ (Plant height): 100–130 рд╕ेрдоी (рдк्рд░рдХाрд░ाрдиुрд╕ाрд░)। 7
  • рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рдЕрд╡рдзि (Days to maturity): 100–130 рджिрди (рдХुрдЫ рдд्рд╡рд░िрдд рдХिрд╕्рдоें ~100–105 рджिрдиों рдоें рдкрд░िрдкрдХ्рд╡)। 8
  • рдмुрд╡ाрдИ рдХा рд╕рдордп (Recommended sowing window): рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рд░рдмी рд╕ीрдЬрди — рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рд╕े рджिрд╕ंрдмрд░ рдХे рдмीрдЪ, рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдХंрдбीрд╢рди्рд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░। 9
  • рдмीрдЬ рджрд░ (Seed rate): 4–6 рдХिрдЧ्рд░ा/рд╣ैрдХ्рдЯेрдпрд░ (рдХिрд╕ाрди рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдоाрдпोрдЬिрдд рдХрд░ें)।

ЁЯзС‍ЁЯМ╛ рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдЦेрддी рдХे рд╕ुрдЭाрд╡ (Practical Tips for Farmers)

  • рдмीрдЬ рд╢ुрдж्рдзрддा: рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рдоाрдгिрдд (Certified) рдмीрдЬ рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें — рдЗрд╕рд╕े рд░ोрдЧ рдоुрдХ्рдд рдФрд░ рдПрдХ рд╕рдоाрди рдЙрдкрдЬ рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। 10
  • рднूрдоि рддैрдпाрд░ी: рдкाрдиी рдХा рдиिрдХाрд╕ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП; рд╣рд▓्рдХी-рд╕ींрдзी рдоिрдЯ्рдЯी рдЬीрд░े рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХूрд▓ рд░рд╣рддी рд╣ै।
  • рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдЙрдкрдпोрдЧ: рдоिрдЯ्рдЯी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдмाрдж рдиाрдЗрдЯ्рд░ोреЫрди рдФрд░ рдлाрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХी рд╕рдЯीрдХ рдоाрдд्рд░ा рджें—рдоाрдЗрдХ्рд░ोрди्рдпूрдЯ्рд░िрдпेंрдЯ्рд╕ рдкрд░ рднी рдз्рдпाрди рджें।
  • рд░ोрдЧ-рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдк्рд░рдмंрдзрди: рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХिрд╕्рдо рд╣ोрдиे рдкрд░ рднी IPM (Integrated Pest Management) рдЕрдкрдиाрдпें — рдлрд╕рд▓ рдШрдирдд्рд╡ рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рд░рдЦें рдФрд░ рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рдХेрд╡рд▓ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрд░ рд╣ी рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें। 11
  • рд╕िंрдЪाрдИ: рдмрдв़рддी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоिрдЯ्рдЯी рдирдо рд░рдЦें рдкрд░ рдЬрд▓-рднрд░ाрд╡ рди рд╣ो — рд╕ूрдЦा рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓ рдХिрд╕्рдоों рдоें рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рдЖрд╡ृрдд्рддि рдХрдо рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै।
  • рдмाрдЬ़ाрд░ рд░рдгрдиीрддि: рдЕрдЪ्рдЫे рджाрдо рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП FPO/рдПрдЧ्рд░ीрдЧेрдЯрд░ рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд╡िрдкрдгрди рдХрд░ें рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдк्рд░рдоाрдгрдкрдд्рд░ рд░рдЦें। 12

ЁЯз╛ рдк्рд░рдоाрдгрди рд╡ рд░िрд▓ीрдЬ़ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी (Notification & Release)

рдХिрд╕ी рднी рдирдИ рдХिрд╕्рдо рдХे рдмрдб़े рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЙрд╕рдХे рд╕ेंрдЯ्рд░рд▓/рд░ाрдЬ्рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рд░िрд▓ीрдЬ़ рдХा рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ़ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдпा Seed Certification / Central Variety Release рдХрдоेрдЯी рдХे рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рджेрдЦें। рд░िрдкोрд░्рдЯ्рд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 'рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬीрд░ा-1' рдЬैрд╕े рдиाрдоों рд╕े рдЕрдзिрдХाрд░िрдХ рдоाрди्рдпрддा/рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рдХी рдЦрдмрд░ें рдЖрдИ рд╣ैं — рдХृрдкрдпा рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЧрдЬ़рдЯ рдиोрдЯिрдлिрдХेрд╢рди рджेрдЦें। 13


рдЬोрдзрдкुрд░ рдЬीрд░ा-1 рдирдИ рдХिрд╕्рдо рдкोрд╕्рдЯрд░

ЁЯФО рд╕्рд░ोрдд (Sources / References)

  • рд╕्рдеाрдиीрдп рд╕рдоाрдЪाрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ्рд╕ рдФрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рдЕрдЦрдмाрд░ — рдЬोрдзрдкुрд░/рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ (e.g., Dainik Bhaskar рд░िрдкोрд░्рдЯ)। 14
  • KisanIndia рдФрд░ рдЕрди्рдп рдХृрд╖ि рдкोрд░्рдЯрд▓्рд╕ рдХी рдХрд╡рд░ेрдЬ рдЬो рдирдИ рдХिрд╕्рдо рд╡ рдЙрдкрдЬ рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рджेрддे рд╣ैं। 15
  • Jodhpur Agricultural University (AU Jodhpur) — рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी рдХे рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкेрдЬ рд╡ рд░िрдкोрд░्рдЯ्рд╕। 16
  • ICAR / CAZRI рдж्рд╡ाрд░ा рд╡िрдХрд╕िрдд рдХुрдЫ рдд्рд╡рд░िрдд рдХिрд╕्рдоों рдХा рдкृрд╖्рдарднूрдоि рд╕ंрджрд░्рдн। 17

Tip рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рдХो рдЕрдкрдиे рдЦेрдд рдХे рд╡рд░िрд╖्рда рдХृрд╖ि рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों (Krishi Vibhag) рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдЭा рдХрд░ें — рд╡े рдЖрдкрдХो рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдмीрдЬ рд╕्рд░ोрдд рдФрд░ рд╕рдм्рд╕िрдбी/рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।

© 2025 Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ — рдпрд╣ рд▓ेрдЦ рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рдФрд░ рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै।

рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें