рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк: рдЗрд╕ рдЧाрдЗрдб рдоें рд╣рдо рдЙрди рдлрд╕рд▓ों рдкрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे рдЬिрдирдХी рдоाрд░्рдХेрдЯ рд╡ैрд▓्рдпू рдмрд╣ुрдд рдКँрдЪी рд╣ोрддी рд╣ै — рдХेрд╕рд░, рд╡рдиीрд▓ा, рдЗрд▓ाрдпрдЪी, рдЦрд╕ (рд╡ेрдЯिрд╡рд░) рдФрд░ рд▓ैрд╡ेंрдбрд░। рд╣рд░ рдлрд╕рд▓ рдХे рд▓िрдП рдоौрд╕рдо, рдоिрдЯ्рдЯी, рд░ोрдкрдг, рдЙрдкрдЬ, рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рд▓ाрдЧрдд-рд▓ाрдн, рдХीрдЯ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ/рд╡ैрд▓्рдпू-рдПрдбिрд╢рди рдХे рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдП рдЧрдП рд╣ैं।
1) рдХेрд╕рд░ (Saffron) — рд╕рдмрд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп High-Value Crop
рдХंрдЯेंрдЯ рд╣ाрдЗрд▓ाрдЗрдЯ: рдХेрд╕рд░ рджुрдиिрдпा рдХी рд╕рдмрд╕े рдорд╣ंрдЧी рдорд╕ाрд▓ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै—рдХрдо рдЬрдоीрди рдкрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рдоूрд▓्рдп।
рдЖрдЗрдЯрдо | рд╡िрд╡рд░рдг |
---|---|
рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЬрд▓рд╡ाрдпु | рдаंрдбे рдФрд░ рд╢ुрд╖्рдХ рдоौрд╕рдо; рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рдаंрдбा рдФрд░ рдЧрд░्рдоिрдпों рдоें рд╕ूрдЦा |
рдоिрдЯ्рдЯी | рдЕрдЪ्рдЫी рдЬрд▓ рдиिрдХाрд╕ी рд╡ाрд▓ी, рдКँрдЪी рдЦाрдж्рдп рдкрджाрд░्рде рд╡ рдЦрдиिрдЬ, pH 6–8 |
рд░ोрдкрдг рд░рдгрдиीрддि | рдХाрдл्рддूрди (corms) рд╕े; spacing ~10–15 cm рдФрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ 10–15 cm |
рд░ोрдкрдг рдоौрд╕рдо | рд╢рд░рдж рдпा рд╢ीрдд рдЛрддु рдХे рдкрд╣рд▓े—рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░–рдирд╡рдо्рдмрд░ |
рдЙрдкрдЬ/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ | рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рд░ूрдк рд╕े рдХрдо; 0.5–5 рдХिрдЧ्рд░ा рд╕ूрдЦा рдХेрд╕рд░ рдк्рд░рддि рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ (рдк्рд░рдгाрд▓ी рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░) |
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп | ₹1,50,000 – ₹3,00,000 рдк्рд░рддि рдХिрдЧ्рд░ा (рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░) |
рдоुрдЦ्рдп рдЪुрдиौрддिрдпाँ | рдЙрдЪ्рдЪ рд╢्рд░рдо-рдЖрдзाрд░िрдд рдХрдЯाрдИ, рдХाрдл्рддूрди рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рд╕ूрдЦाрдиे рдФрд░ рд╕्рдЯोрд░ेрдЬ |
рдЦेрддी рдЯिрдк्рд╕ — рдХेрд╕рд░
- рдХाрдл्рддूрди рдХी рдЕрдЪ्рдЫी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рд▓ें — рд░ोрдЧрдоुрдХ्рдд рдФрд░ рднाрд░ी рд╡рдЬрди рд╡ाрд▓े।
- рдХрдЯाрдИ рд╕ुрдмрд╣ рдЬрд▓्рджी рдХрд░ें рдФрд░ рддрдд्рдХाрд▓ рд╕ूрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд▓ांрдЯ-рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕ рдлॉрд▓ो рдХрд░ें।
- рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдЙрдкрдЬ рдмрдв़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЧोрдмрд░ рдХी рдЦाрдж рдФрд░ рдХрдо्рдкोрд╕्рдЯ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें।
2) рд╡рдиीрд▓ा (Vanilla) — рдорд╣ंрдЧी рдорд╕ाрд▓ा рд╡ рд╕ुрдЧंрдзिрдд рдлрд╕рд▓
рд╡рдиीрд▓ा рддрдм рдорд╣ंрдЧी рдмрдирддी рд╣ै рдЬрдм рдмीрди्рд╕ рдХो рд╣ैंрдбрд▓ рдХрд░рдХे рдХ्рдпूрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै — рдпрд╣ी рдк्рд░ोрд╕ेрд╕ рдоूрд▓्рдп рдмрдв़ाрддा рд╣ै।
рдЖрдЗрдЯрдо | рд╡िрд╡рд░рдг |
---|---|
рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЬрд▓рд╡ाрдпु | рдЧрд░्рдоी рдФрд░ рдЖрд░्рдж्рд░рддा; рдЖंрд╢िрдХ рдЫाрдпा (shade-grown) |
рдоिрдЯ्рдЯी | рдЕрдо्рд▓ीрдп рд╕े рди्рдпूрдЯ्рд░рд▓, рдЕрдЪ्рдЫी рдб्рд░ेрдиेрдЬ, рдЙрдЪ्рдЪ рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдоैрдЯрд░ |
рд░ोрдкрдг рддрд░ीрдХा | рдХ्рд▓ाрдЗрдо्рдмिंрдЧ рд╡ाрдЗрди/рдЯ्рд░ी рд╕рдкोрд░्рдЯ рдкрд░; рдХрдЯिंрдЧ्рд╕ рд╕े |
рд░ोрдкрдг рдоौрд╕рдо | рдоाрдирд╕ूрди рдХे рдмाрдж (рдЬрдм рдирдоी рд╕ंрддुрд▓िрдд рд╣ो) |
рдЙрдкрдЬ/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ | рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдгрддрдо рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░; рдмीрди्рд╕ рдХी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдоाрдпрдиे рд░рдЦрддी рд╣ै |
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп | ₹20,000 – ₹40,000 рдк्рд░рддि рдХिрдЧ्рд░ा (рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рдХे рдмाрдж) |
рдоुрдЦ्рдп рдЪुрдиौрддिрдпाँ | рд╣ैंрдб-рдкोрд▓рдиाрдЗрдЬ़ेрд╢рди, рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рдХी рддрдХрдиीрдХ, рд╢्рд░рдо рдЦрд░्рдЪ |
рдЦेрддी рдЯिрдк्рд╕ — рд╡рдиीрд▓ा
- рд╣рде-рднрд░ाрдИ (hand pollination) рд╕ीрдЦрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै; рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдкрд░ाрдЧрдг рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЕрдкрд░्рдпाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै।
- рдмीрди्рд╕ рдХी рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕ рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рджें—рдпрд╣ी рд╡рдиीрд▓ा рдХी рдЦुрд╢рдмू рдмрдиाрддी рд╣ै।
3) рдЗрд▓ाрдпрдЪी (Cardamom) — рдорд╕ाрд▓ों рдоें рдЙрдЪ्рдЪ рдоांрдЧ
рдЖрдЗрдЯрдо | рд╡िрд╡рд░рдг |
---|---|
рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЬрд▓рд╡ाрдпु | рдЖрд░्рдж्рд░, рдЙрд╖्рдг-рдЖрдж्рд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░; рд╣рд▓्рдХी рдЫाрдпा рдкрд╕ंрдж |
рдоिрдЯ्рдЯी | рдЧрд╣рд░ी, рдЙрдкрдЬाрдК, рдЕрдЪ्рдЫी рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рд╕ाрдордЧ्рд░ी |
рд░ोрдкрдг рддрд░ीрдХा | рдмीрдЬ/рд░рдПрд╡िंрдЧ рд╕े; рдЗंрдЯрд░рдХॉрдкिंрдЧ рд╕ंрднрд╡ (рд╢ेрдб рдХे рд╕ाрде) |
рдЙрдкрдЬ/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ | рдоौрд╕рдо рдФрд░ рдк्рд░рдмंрдзрди рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░; рдЕрдЪ्рдЫी рдк्рд░ैрдХ्рдЯिрд╕ рд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рдЙрдкрдЬ |
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп | ₹2,000 – ₹6,000 рдк्рд░рддि рдХिрдЧ्рд░ा (рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░) |
рдЦेрддी рдЯिрдк्рд╕ — рдЗрд▓ाрдпрдЪी
- рд╕्рдеाрдпी рдкाрдиी рдФрд░ рдЫाрдпा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╕ुрдзрд░рддी рд╣ै।
- рд░ोрдЧ-рдХीрдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдоें рдЬैрд╡िрдХ рдЙрдкाрдп рдЕрдкрдиाрдПं—рдлрдлूंрджी рдФрд░ рдХीрдЯ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддाрдПँ рдЕрдзिрдХ рд╣ोрддी рд╣ैं।
4) рдЦрд╕ (Vetiver) — рддेрд▓ рдФрд░ рдмाрдпोрдк्рд░ोрдбрдХ्рдЯ्рд╕ рдХे рд▓िрдП
рдЖрдЗрдЯрдо | рд╡िрд╡рд░рдг |
---|---|
рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЬрд▓рд╡ाрдпु | рдЧрд░рдо-рдордз्рдпрдо; рд╕ूрдЦी рд╡ рдирдо рджोрдиों рдЬрдЧрд╣ рдЙрдЧ рдЬाрддा рд╣ै |
рдоिрдЯ्рдЯी | рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕े рдЙрдкрдЬाрдК; рдЬрд▓ рдиिрдХाрд╕ी рдЕрдЪ्рдЫी рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП |
рдЙрдкрдЬ/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ | рд░ूрдЯ/рд░ाрдЗрдЬ़ोрдо рд╕े рддेрд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди; рдк्рд▓ांрдЯ рдоैрдиेрдЬрдоेंрдЯ рд╕े рдмрдв़рддा рд╣ै |
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп | рдЦрд╕ рддेрд▓ ~₹10,000 – ₹13,000 рдк्рд░рддि рд▓ीрдЯрд░ (рдХрдЪ्рдЪे рддेрд▓ рдХी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░) |
рдЦेрддी рдЯिрдк्рд╕ — рдЦрд╕
- рд░ूрдЯ рдХा рд╕рд╣ी рд╕рдордп рдкрд░ рдиिрдХाрд╕ी рдФрд░ рдбेрд╕्рдЯिрд▓ेрд╢рди (steam/water distillation) рд╕े рддेрд▓ рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै।
- рдЗрд░ीрдЧेрд╢рди рд╕ाрдоाрди्рдп; рдХрдЯाрдИ рдХे рдмाрдж рд░ूрдЯ рдХो рд╕ाрдл рдХрд░ рд╕ुрдЦाрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ।
5) рд▓ैрд╡ेंрдбрд░ (Lavender) — рдСрдЗрд▓ рд╡ рдПрд░ोрдоैрдЯिрдХ рдоाрд░्рдХेрдЯ
рдЖрдЗрдЯрдо | рд╡िрд╡рд░рдг |
---|---|
рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдЬрд▓рд╡ाрдпु | рдаंрдбे рд╡ рдордз्рдпрдо рдЬрд▓рд╡ाрдпु рдоें рдмेрд╣рддрд░; рдб्рд░ेрдиी рднूрдоि |
рдоिрдЯ्рдЯी | рдЕрд▓्рдХрд▓ाрдЗрди рд╕े рди्рдпूрдЯ्рд░рд▓, рд░ोрдб़ा рдпा рд░ेрддीрд▓ी-рд▓ोрдо рдоिрдЯ्рдЯिрдпाँ рдЕрдЪ्рдЫी |
рдЙрдкрдЬ/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ | рдкौрдзों рдХे рдЖрдХाрд░ рд╡ рдк्рд░рдЬाрддि рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ |
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рдмाрдЬाрд░ рдоूрд▓्рдп | рд▓ैрд╡ेंрдбрд░ рддेрд▓ ~₹8,000 – ₹12,000 рдк्рд░рддि рд▓ीрдЯрд░ |
рдЦेрддी рдЯिрдк्рд╕ — рд▓ैрд╡ेंрдбрд░
- рдХрдЯाрдИ рддрдм рдХрд░ें рдЬрдм рдлूрд▓ों рдХी % рдлुрд▓рдмंрджी рд╕рд╣ी рд╣ो—рдЗрд╕े рддेрд▓ рдХी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдкрд░ рдмрдб़ा рдЕрд╕рд░ рдкрдб़рддा рд╣ै।
- рдб्рд░िрдк рдЗрд░ीрдЧेрд╢рди рдФрд░ рд╕िंрдЧрд▓-рд╕ाрдЗрдЯ рд╣िрд▓िंрдЧ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоिрд▓рддा рд╣ै।
рдЦेрддी рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े — рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡िрдЪाрд░ (Practical Checklist)
- рдоाрд░्рдХेрдЯ рд░िрд╕рд░्рдЪ: рд╕्рдеाрдиीрдп рдФрд░ рдПрдХ्рд╕рдкोрд░्рдЯ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХी рдоांрдЧ рдФрд░ рдХीрдорддें рджेрдЦें।
- рд▓рдШु рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг (Pilot): рдкрд╣рд▓े 0.1–0.5 рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рдкрд░ рдкाрдпрд▓рдЯ рдк्рд▓ॉрдЯ рд▓рдЧाрдПँ, рдкूрд░ी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рди рдХрд░ें।
- рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рдХ्рд╖рдорддा: рд╡рдиीрд▓ा/рдХेрд╕рд░/рдЦрд╕ рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рдФрд░ рдбिрд╕्рдЯिрд▓ेрд╢рди рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ैं—рдпा рдкाрд╕ рдХे рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рдпूрдиिрдЯ рд╕े рдЬुрдб़ें।
- рд╡рд░्рдХрдлोрд░्рд╕: рдЗрди рдлрд╕рд▓ों рдоें рд╣ाрде рд╕े рдХाрдо (labor-intensive) рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧा — рдХрдЯाрдИ, рдХ्рдпोрд░िंрдЧ, рд╣ेंрдбрд▓िंрдЧ।
- рд╡ैрд▓्рдпू-рдПрдбिрд╢рди: рд╕ूрдЦा рдХेрд╕рд░, рдХ्рдпोрд░рдб рд╡рдиीрд▓ा рдмीрди्рд╕, рдПрд╕ेंрд╢िрдпрд▓ рдСрдпрд▓ рдФрд░ рдм्рд░ांрдбिंрдЧ рд╕े рдХीрдордд рдмрдв़рддी рд╣ै।
рд▓ाрдЧрдд-рд▓ाрдн рдХा рд╕рд░рд▓ीрдХृрдд рдЕрдиुрдоाрди (Indicative)
рдиोрдЯ: рдиीрдЪे рджिрдпे рд╣ुрдП рдЖंрдХрдб़े рд╕ंрдХेрддाрдд्рдордХ рд╣ैं; рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी, рдк्рд░рдмंрдзрди рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं।
рдЙрджाрд╣рд░рдг (рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़, рд╕ंрдХेрддाрдд्рдордХ): рдХेрд╕рд░: рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд▓ाрдЧрдд (рдХाрдл्рддूрди+рд▓ेрдмрд░+рд╕िрдХ्рдпोрд░िрдЯी) ₹40,000–₹1,20,000 ; рд╕ंрднाрд╡िрдд рд░िрдЯрд░्рди рдмрд╣ुрдд рдКँрдЪा рдкрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рд╢्рд░рдо। рд╡рдиीрд▓ा: рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк рд▓ाрдЧрдд рдЬ्рдпाрджा (рдЯ्рд░ी/рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ + рдкोрд▓िрдиेрд╢рди рд▓ेрдмрд░) ; рдмेрд╣рддрд░ рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рд╕े рдк्рд░ीрдоिрдпрдо рд░ेрдЯ। рдЗрд▓ाрдпрдЪी/рд▓ैрд╡ेंрдбрд░/рдЦрд╕: рдордз्рдпрдо рдиिрд╡ेрд╢, рд╕्рдеिрд░ рдмाрдЬाрд░।
рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдФрд░ рд╡ैрд▓्рдпू-рдПрдбिрд╢рди рд╕ुрдЭाрд╡
- рдм्рд░ांрдб рдмрдиाрдПं: рдЫोрдЯे рдмैंрдб рдмрдиा рдХрд░ рд╕ीрдзे рд░िрдЯेрд▓/рдСрдирд▓ाрдЗрди рдмेрдЪें — рдкैрдХेрдЬिंрдЧ рдФрд░ рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рд╕рд░्рдЯिрдлिрдХेрд╢рди (рдЬैрд╕े рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ) рд╕े рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдмрдв़рддा рд╣ै।
- рдХॉ-рдСрдк рдФрд░ рдПрдлрдкीрдУ: Farmer Producer Organizations (FPOs) рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рд▓ाрдЧрдд рдХрдо рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдкрд╣ुँрдЪ рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддी рд╣ै।
- рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ: рд╡рдиीрд▓ा рдФрд░ рдЦрд╕ рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпोрд░िंрдЧ/рдбिрд╕्рдЯिрд▓ेрд╢рди рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦें — рдпрд╣ी рд╡рд░्рдб-рдк्рд░ाрдЗрд╕ рдмрдирддा рд╣ै।
- рдиिрд░्рдпाрдд рдкрде: рдПрдХ्рд╕рдкोрд░्рдЯ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдоाрдирдХ рдкрд░рдЦ рдХрд░ рдПрдХ्рд╕рдкोрд░्рдЯ рд╕्рд░ोрдд рдвूँрдвें—рдХрдо рдоाрдд्рд░ा рдоें рднी рдЕрдЪ्рдЫी рдХрдоाрдИ।
рдХौрди рд╕ी рдлрд╕рд▓ рдЖрдкрдХे рд▓िрдП рд╕рд╣ी рд╣ै?
рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ंрдХेрддрдХों рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें:
- рдпрджि рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рд╕ीрдоिрдд рдЬрдоीрди рдФрд░ рд╢्рд░рдо рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै — рдХेрд╕рд░ рдЕрдЪ्рдЫा рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै (рдкрд░ рд╢्рд░рдо-рдиिрдпोрдЬрди рдХा рдз्рдпाрди)।
- рдпрджि рдЖрдк рд╣ाрдЗ-рдПंрдб рд╡рдиीрд▓ा/рд╕्рдкाрдЗрд╕ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдоें рдЬाрдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдХ्рдпोрд░िंрдЧ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं — рд╡рдиीрд▓ा рджेрдЦें।
- рдпрджि рдЖрдкрдХे рдкाрд╕ рдЕрдЪ्рдЫी рдЫाрдпा рдФрд░ рдирдоी рд╡ाрд▓े рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╣ैं — рдЗрд▓ाрдпрдЪी рдЙрдкрдпुрдХ्рдд।
- рдмाрдпो-рдЗंрдбрд╕्рдЯ्рд░ी/рдкрд░рдл्рдпूрдо рд╕ेрдХ्рдЯрд░ рдХे рд▓िрдП — рдЦрд╕ рдФрд░ рд▓ैрд╡ेंрдбрд░ рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें।
FAQ — рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рди
1. рдХ्рдпा рдЗрди рдлрд╕рд▓ों рдоें рдХрдо рдЬрдоीрди рдкрд░ рд╣ी рдЬ्рдпाрджा рдлाрдпрджा рд╣ोрддा рд╣ै?
рд╣ाँ — High value crops рдоें рдк्рд░рддि рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рд░ेрд╡ेрди्рдпू рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдКँрдЪा рд╣ोрддा рд╣ै, рдкрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдФрд░ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рдХ्рд░िрдЯिрдХрд▓ рд╣ै।
2. рдХ्рдпा рд╕рд░рдХाрд░ рд╕рдм्рд╕िрдбी рджेрддी рд╣ै?
рдХрдИ рд░ाрдЬ्рдпों/рдХेंрдж्рд░ рдХृрд╖ि рдпोрдЬрдиाрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдФрд░ рд╕рдм्рд╕िрдбी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдпी рдЬाрддी рд╣ै—рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧ рдФрд░ Krishi Vigyan Kendra рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХрд░ рдХे рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЬाрдирдХाрд░ी рд▓ें।
3. рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рдХрдо рд░िрд╕्рдХ рдХैрд╕े рд░рдЦें?
рдкрд╣рд▓े рдЫोрдЯे рдк्рд▓ॉрдЯ рдкрд░ рдкाрдпрд▓рдЯ, рд╕्рдеाрдиीрдп рдПрдХ्рд╕рдкрд░्рдЯ рд╕े рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ, рдФрд░ FPO/рдХो-рдСрдк рдХे рд╕ाрде рдЬुрдб़рдиा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдгрдиीрддि рд╣ै।
рд╕ाрд░ांрд╢ (Conclusion)
рдЙрдЪ्рдЪ рдоूрд▓्рдп рд╡ाрд▓ी рдлрд╕рд▓ें рд╕рд╣ी рдЬ्рдЮाрди, рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдФрд░ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ рдХे рд╕ाрде рдмрд╣ुрдд рдЙрдЪ्рдЪ рдЖрдп рджे рд╕рдХрддी рд╣ैं। рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рдкाрдпрд▓рдЯ, рд╕्рдеाрдиीрдп рдЯ्рд░ेрдиिंрдЧ рдФрд░ рд╡ैрд▓्рдпू-рдПрдбिрд╢рди рдкрд░ рдлोрдХрд╕ рдХрд░ें — рддрдм рд╣ी рдЕрд╕рд▓ी рдоुрдиाрдлा рдоिрд▓ेрдЧा।
рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें