рд╢ुрдХ्рд░рд╡ाрд░, 10 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2025

ЁЯеФ рдЖрд▓ू рдХी рдЦेрддी рд╕े рдоुрдиाрдлा рдХрдоाрдиे рдХे рдЧोрд▓्рдбрди рдЯिрдк्рд╕ — рдмीрдЬ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рддрдХ рдкूрд░ा рдлंрдбा


Writer: Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ — z

ЁЯМ╛ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкрд░िрдЪрдп

рдЖрд▓ू (Potato) рднाрд░рдд рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЙрдкрдЬ рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдлрд╕рд▓ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рд╕рд╣ी рдк्рд░рдмंрдзрди, рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдмीрдЬ, рд╕рдордп рдкрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рдФрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рд╕े рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиी рдЖрдорджрдиी рдХрдИ рдЧुрдиा рдмрдв़ा рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЧाрдЗрдб рдЪрд░рдг-рджрд░-рдЪрд░рдг рдиिрд░्рджेрд╢, рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХेрд╢рди्рд╕ рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЦрд░्рдЪ/рд▓ाрдн рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рджेрддा рд╣ै।


ЁЯеФ 1. рдмीрдЬ (Seed) — рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХेрд╢рди рдФрд░ рддैрдпाрд░ी

  • рдк्рд░рдХाрд░: рд╕рдд्рдпाрдкिрдд рдХ्рд▓ोрди/рд╡ेрд░ाрдЗрдЯी рдЬैрд╕े 'Kufri Jyoti', 'Kufri Bahar', 'Kufri Asha' (рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╡ेрд░ाрдЗрдЯी рдЪुрдиें)।
  • рд╕ाрдЗрдЬ: рдмीрдЬ рдХंрдж рдХा рд╡рдЬрди 25-40 рдЧ्рд░ाрдо рдЖрджрд░्рд╢।
  • рдмीрдЬ़ рджрд░: ~1000-1500 рдХिрдЧ्рд░ा/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ (рдХ्рд▓рд╕्рдЯрд░िंрдЧ рд╡ spacing рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░)।
  • рдмीрдЬ рдЙрдкрдЪाрд░: рдмुрд╡ाрдИ рд╕े 24-48 рдШंрдЯे рдкрд╣рд▓े 2% рдлॉрд░्рдоेрд▓िрди рдпा рдХिрд╕ाрди-рдоाрди्рдп рдмीрдЬ рдЙрдкрдЪाрд░рдХ (рдеाрдпрд░рдо/рдоैрдирдХोрдЬेрдм) рд╕े рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг।
  • рдХाॅрд▓िрдлाрдИ: рдХрдЯ-рдХंрдб рд╕े рдмрдЪें; рд╕्рд╡рд╕्рде, рд░ोрдЧ-рдоुрдХ्рдд рдФрд░ рдЕंрдХुрд░िрдд рдХंрдж рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें।

ЁЯз▒ 2. рдоिрдЯ्рдЯी рдФрд░ рднूрдоि рддैрдпाрд░ी (Soil & Land Prep)

рдЖрджрд░्рд╢ рдоिрдЯ्рдЯी: рджोрдордЯ/рдмрд▓ुрдИ рджोрдордЯ (pH 5.5–6.5)।

  • рдЦेрдд рдХी рдЬुрддाрдИ 2-3 рдмाрд░ (рдЯिрд▓рд░/рдк्рд▓ाрдК) — рд╕рдорддрд▓ рдмेрдб рддैрдпाрд░ рдХрд░ें।
  • 10-15 рдЯрди/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░ рдЧोрдмрд░ рдЦाрдж рдпा рдХрдо्рдкोрд╕्рдЯ рдмेрд╕िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдоिрд▓ाрдПँ ।
  • рдЯॉрдкрд░िрдХрд▓ рдмрдлрд░ (Ridges/Beds) рдмрдиाрдПं рддाрдХि рдЬрд▓рдиिрдХाрд╕ी рдаीрдХ рд░рд╣े।

ЁЯЧУ️ 3. рдмुрдЖрдИ рдХा рд╕рдордп рдФрд░ рдкैрдЯрд░्рди

рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░: рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдоें рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░–рдирд╡ंрдмрд░; рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рд╕िрддंрдмрд░–рдлрд░рд╡рд░ी।

RegionRecommended SowingSpacing (Ridge)
рдаंрдбा рдХ्рд╖ेрдд्рд░Oct–Nov60 x 20 cm (row x plant)
рдЧрд░्рдо/рдд्рд░िрдмिंрджु рдХ्рд╖ेрдд्рд░Sep–Feb75 x 25 cm

ЁЯзк 4. рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ (Fertilizer Schedule)

рдиोрдЯ: рд╕рдЯीрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоिрдЯ्рдЯी рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░; рдиीрдЪे рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕िрдлाрд░िрд╢ рд╣ै (рдк्рд░рддि рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░)

NutrientQuantity (kg/ha)рдХрдм рджें
N (Nitrogen)120–1501/2 рдмुрдЖрдИ рдкрд░, 1/2 рд░ोрдкрдг рдмाрдж рдЫंрдЯाрдИ рдХे рд╕рдордп
P (Phosphorus)60–80рдкूрд░ी рдоाрдд्рд░ा рдмुрдЖрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े
K (Potash)100–150рдмुрдЖрдИ рдХे рд╕рдордп 50% рдФрд░ рд╣िрд▓ाрд╡ рд╕े рдкрд╣рд▓े 50%
рд╕ाрдоाрди्рдп10–12 рдЯрди/рд╣ा рдЬैрд╡िрдХ рдЦाрджрдмुрд╡ाрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоिрд▓ाрдПँ

рд╕ुрдЭाрд╡: рдоाрдЗрдХ्рд░ोрди्рдпूрдЯ्рд░िрдпंрдЯ рдХी рдХрдоी рд╣ो рддो рд╕рд▓्рдлेрдЯ рдСрдл़ рдЬ़िंрдХ рдпा рдмोрд░ॉрди рдХे рдЫोрдЯे рдк्рд░ाрдпोрдЧ рдЬोрдб़ें।

ЁЯТз 5. рд╕िंрдЪाрдИ (Irrigation) — рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХेрд╢рди

  • рдкрд╣рд▓ी рд╕िंрдЪाрдИ: рдмुрдЖрдИ/рд░ोрдкрдг рдХे 15–20 рджिрди рдмाрдж।
  • рдХुрд▓ рд╕िंрдЪाрдИ: рд╡िрдХाрд╕ाрд╡рд╕्рдеा рдоें 5–7 рд╕िंрдЪाрдЗрдпाँ рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдкрд░्рдпाрдк्рдд।
  • рдб्рд░िрдк рдЗрд░िрдЧेрд╢рди (Recommended): рдЬрд▓ рдФрд░ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдХी рдмрдЪрдд; tuber formation рдХे рджौрд░ाрди рдиिрдпрдоिрдд рдирдоी।
  • рдирдЬ़рд░ рд░рдЦें: рдлूрд▓ рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдкाрдиी рд╕े рдЯрдмрд░ рдоें рд░ोрдЧ рд▓рдЧ рд╕рдХрддे рд╣ैं — рдЕрдЪ्рдЫा рдб्рд░ेрдиेрдЬ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ।

ЁЯРЫ 6. рдХीрдЯ рд╡ рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг (Pest & Disease Management)

  • рдоुрдЦ्рдп рд░ोрдЧ: рд▓ेрдЯ рдм्рд▓ाрдЗрдЯ (Late Blight), рд░ूрдЯ рд░ोрдЧ, рд╡рд░्рдЯिрд╕िрд▓िрдпрдо।
  • рдиिрдпंрдд्рд░рдг: рдХ्рд╡ांрдЯिрдирд▓ीрдХ рдЫिрдб़рдХाрд╡ — рдХॉрдкрд░ рдУрдХ्рд╕ीрдХ्рд▓ोрд░ाрдЗрдб / рдоैрдирдХोрдЬेрдм (рдиिрд░्рджेрд╢ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░)।
  • рдХीрдЯ: рдХрдЯрд╡рд░्рдо, рд▓ीрдл рд╡्рд╣ोрд░рдо — рдмाрдпो-рдХॉрди्рдЯ्рд░ोрд▓ (рдмीрдЯी), рдиीрдо рдХे рдЕрд░्рдХ, рдФрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़рдиे рдкрд░ рдЕрдиुрдоोрджिрдд рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ।
  • рд░ोрдЯेрд╢рди: рдПрдХ рд╣ी рдЦेрдд рдоें 2–3 рд╕ाрд▓ рдЖрд▓ू рд╕े рдмрдЪें — рдлрд╕рд▓ों рдХा рд░ोрдЯेрд╢рди рдЕрдкрдиाрдПं।

ЁЯз╛ 7. рдХрдЯाрдИ, рднрдг्рдбाрд░рдг рдФрд░ рдкोрд╕्рдЯ-рд╣ाрд░्рд╡ेрд╕्рдЯ

  • рдХрдЯाрдИ: рдЬрдм рдкрдд्рддिрдпाँ рдкीрд▓ी-рднूрд░ी рд╣ों рдФрд░ рдЯрдмрд░्рд╕ рд╡рдпрд╕्рдХ рд╣ों — рдЖрдорддौрд░ рдкрд░ рдмुрдЖрдИ рдХे 75–120 рджिрди рдмाрдж।
  • рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯ рдоाрд░्рдХेрдЯ рдХे рд▓िрдП: рд╣рд▓्рдХी рд╕ाрдЬ-рд╕рдЬ्рдЬा рдФрд░ рдЧ्рд░ेрдбिंрдЧ рд╕े рднाрд╡ рдмрдв़рддे рд╣ैं।
  • рднрдг्рдбाрд░рдг: рдаंрдбी, рд╕ूрдЦी, рдЕंрдзेрд░ी рдЬрдЧрд╣ — 4–6°C рдкрд░ рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рд╕्рдЯोрд░िंрдЧ (рдЬрд░ूрд░ी рдирд╣ीं рд╣рд░ рдХिрд╕ाрди рдХे рд▓िрдП)।

ЁЯУИ 8. рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдФрд░ рдоुрдиाрдлा (Marketing & Economics)

рдиीрдЪे рдПрдХ рд╕ाрдзाрд░рдг рдЕрдиुрдоाрди рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै (рдЕрдиुрдоाрдиिрдд)

ItemValue (₹)
рдЙрдкрдЬ (100 quintal @ ₹10/kg)₹100,000
рдЙрдд्рдкाрджрди рд▓ाрдЧрдд (рдмीрдЬ, рдЙрд░्рд╡рд░рдХ, рдордЬрджूрд░ी, рдкाрдиी)₹40,000–₹60,000
рдирдХрдж рд▓ाрдн (рдиिрд╡ेрд╢ рдШрдЯाрдХрд░)₹40,000–₹60,000 (рдЕрдиुрдоाрдиिрдд)

рдмेрд╣рддрд░ीрди рд░рдгрдиीрддि: рдХंрдЯ्рд░ैрдХ्рдЯ рдлाрд░्рдоिंрдЧ, рд╕ीрдзे рд░ेрд╕्рддोрд░्рди/рдлूрдб рдк्рд░ोрд╕ेрд╕рд░ рдпा рдСрдирд▓ाрдЗрди рдоाрд░्рдХेрдЯрдк्рд▓ेрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕рдордЭौрддे рдХрд░ें рддाрдХि рдмेрд╣рддрд░ рд░ेрдЯ рдоिрд▓ рд╕рдХे।

ЁЯТб 9. рдоुрдиाрдлा рдмрдв़ाрдиे рдХे рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕ुрдЭाрд╡

  • рдб्рд░िрдк+рдорд▓्рдЪिंрдЧ рд╕े рдкाрдиी рдФрд░ рдЦाрдж рджोрдиों рдХी рдмрдЪрдд।
  • рд╣ाрдИ-рд╡ैрд▓्рдпू рд╡ैрд░ाрдпрдЯी рдХा рдЪрдпрди рд╡ рд╕рдордп рдкрд░ рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ।
  • рдХ्рд▓рд╕्рдЯрд░/рд╕рдоूрд╣ рдмрдиाрдХрд░ рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдХिрд╕ाрдиों рдХा рд╕ाрдЭा рд╡िрдкрдгрди (collective marketing)।
  • рдкैрдХिंрдЧ рд╡ рдм्рд░ांрдбिंрдЧ: рд╕ाрдл-рд╕ुрдерд░े, рдЧ्рд░ेрдбेрдб рдЖрд▓ू рдХी рдХीрдорддें рдмेрд╣рддрд░ рдоिрд▓рддी рд╣ैं।

❓ 10. рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рд╡ाрд▓ (FAQ)

Q: рдХिрддрдиी рдмाрд░ рдХिрд╢्рддी (hilling) рдХрд░ें?

A: рдкौрдзों рдХे 3–4 рд╕рдк्рддाрд╣ рдмाрдж рдкрд╣рд▓ी рд╣िрд▓िंрдЧ, рдлिрд░ 2–3 рдмाрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддाрдиुрд╕ाрд░।

Q: рдСрд░्рдЧेрдиिрдХ рдЦेрддी рдоें рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдХрдо рд╣ोрдЧी?

A: рдкрд╣рд▓ी рд╕ाрд▓ рдоें рдЙрдд्рдкाрджрди рдХुрдЫ рдХрдо рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдкрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдордЬрдмूрддी рдФрд░ рд▓ाрдЧрдд рдмрдЪрдд рджीрд░्рдШрдХाрд▓ рдоें рдлाрдпрджे рджे рд╕рдХрддी рд╣ै।

ЁЯУО рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕्рдкेрд╕िрдлिрдХेрд╢рди्рд╕ — рдЪेрдХрд▓िрд╕्рдЯ (Printable)

  • рдмीрдЬ рдХрдг: 25–40 рдЧ्рд░ाрдо
  • рдмीрдЬ рджрд░: 1000–1500 рдХिрдЧ्рд░ा/рд╣ेрдХ्рдЯेрдпрд░
  • рд╕्рдкेрд╕िंрдЧ: 60x20 рдпा 75x25 (рдХ्рд╖ेрдд्рд░ाрдиुрд╕ाрд░)
  • рд░ाрд╕्рддा: рдб्рд░िрдк рдирдоी рдиिрдпंрдд्рд░рдг, 5–7 рд╕िंрдЪाрдЗрдпाँ рдХुрд▓
  • рдЙрд░्рд╡рд░рдХ: N:P:K = 120:60:120 (рдЕрдиुрдоाрдиिрдд)

рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें