рд╢ुрдХ्рд░рд╡ाрд░, 17 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2025

✨ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕: рдкौрдзों рдоें рдорд╣рдд्рд╡ рдФрд░ рдХिрд╕ाрди рдХे рд▓िрдП рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЙрдкрдпोрдЧ ✨


✍️ Writer: Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ


ЁЯФО рдХ्рдпा рд╣ै рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдФрд░ рдХ्рдпों рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै?

рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ (P) рдкौрдзों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдоाрдЗрдХ्рд░ो-рдоैрдХ्рд░ो рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ рд╣ै рдЬो рдКрд░्рдЬा рд╕ंрдЪрд░рдг (ATP), рдЖрдиुрд╡ंрд╢िрдХ рдкрджाрд░्рде (DNA/RNA), рдФрд░ рдЬрдб़ рд╡ рдлूрд▓/рдлрд▓ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдоुрдЦ्рдп рднूрдоिрдХा рдиिрднाрддा рд╣ै। рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рд╕े рдкौрдзों рдХी рдлрд╕рд▓ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рдЕंрдХुрд░рдг рдФрд░ рд╢ुрд░ुрдЖрддी рд╡िрдХाрд╕ рдмेрд╣рддрд░ рд╣ोрддे рд╣ैं।

ЁЯМ▒ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд▓ाрдн

  • рдордЬ़рдмूрдд рдЬрдб़ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рдЕंрдХुрд░рдг।
  • рдлूрд▓, рдлрд▓ рдФрд░ рдмीрдЬ рдХा рдЧुрдг рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़рдиा।
  • рдлрд╕рд▓ рдХी рд░ोрдЧ-рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХ्рд╖рдорддा рдоें рд╕ुрдзाрд░।
  • рдлрд╕рд▓ рдХा рдЬрд▓्рджी рдкрдХрдиा рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рд╕ुрдзाрд░ (рдЬैрд╕े рдЕрдиाрдЬ рдХा рджाрдиा, рдлрд▓ рдХा рд╕्рд╡ाрдж)।

ЁЯЪй рдХрдоी рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг (рдХिрд╕ाрди рддुрд░ंрдд рдиोрдЯ рдХрд░ें)

  • рдирд╡ीрди рдкрдд्рддिрдпों рдХा рд░ंрдЧ рдЧрд╣рд░ा рд╣рд░ा рд╕े рдмैंрдЧрдиी/рдиीрд▓ा-рднूрд░ा рд╣ोрдиा।
  • рд╡िрдХाрд╕ рдзीрдоा, рдЫोрдЯे рдкрдд्рддे рдФрд░ рдХрдо рдлूрд▓/рдлрд▓ рдмрдирдиा।
  • рдЬрдб़ें рдкрддрд▓ी рдФрд░ рдХрдордЬोрд░ рджिрдЦрдиा।

⚖️ рдоिрдЯ्рдЯी рдЬाँрдЪ — рдХ्рдпों рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै?

рд╣рд░ рдЦेрдд рдХी рдоिрдЯ्рдЯी рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрддी рд╣ै। рджाрдиा рдпा рдкैрдХेрдЬ рдкрд░ рд▓िрдЦी рд╕ाрдоाрди्рдп рдоाрдд्рд░ा рд╕рднी рдЦेрддों рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рд╕ंрд╕ोрдзिрдд рд╕рдЯीрдХ рд╕рд▓ाрд╣ рдХे рд▓िрдП рдоिрдЯ्рдЯी рдЬाँрдЪ (Soil Test) рдХрд░ाрдПं — рдЗрд╕рд╕े pH, рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ (Olsen P), рдФрд░ рдЕрди्рдп рддрдд्рд╡ों рдХी рд╕्рдеिрддि рдкрддा рдЪрд▓рддी рд╣ै।

ЁЯзк рдк्рд░рдоुрдЦ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ

рдЙрд░्рд╡рд░рдХрдХिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧрдиोрдЯ
DAP (Diammonium Phosphate)рдмीрдЬ рд▓рдЧाрдиे рдХे рдкाрд╕/рдкрдХрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓ेрдЙрдЪ्рдЪ P рдФрд░ N; рдмुрд╡ाрдИ рдХे рдкाрд╕ рдЫोрдЯा рдбोрдЬ़ рджें
SSP (Single Super Phosphate)рдоाрдЯी рдоें рдоिрд╢्рд░рдг рдпा рдкाрдЯा рдмрдиाрдХрд░рдХрдо рдорд╣ँрдЧा, S рднी рджेрддा рд╣ै
Rock Phosphate / Bone MealрдЬैрд╡िрдХ/рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд╕्рд░ोрддрдзीрдоी рд░िрд▓ीрдЬ; рдЬैрд╡िрдХ рдЦेрддों рдоें рдЙрдкрдпुрдХ्рдд
Mono-ammonium Phosphate (MAP)рдирд░्рдЬрд▓िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдФрд░ рдлрд▓ा-рдлूрд▓ा рдЙрдд्рдкाрджрдЬрд▓ рдоें рд╣рд▓्рдХा рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓

ЁЯУЕ рдЕрдиुрдк्рд░рдпोрдЧ (Timing) — рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрд░्рджेрд╢

  • рдмीрдЬ рдХे рд╕ाрде/рдкैрджाрд╡ाрд░ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें: рдмुрд╡ाрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдоिрд▓ाрдиा рдЪाрд╣िрдП рддाрдХि рдЬрдб़ों рдХे рдкाрд╕ рдкрд╣ुंрдЪ рдмрдиाрдП।
  • рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдЪрд░рдг: рдирд░्рд╕рд░ी/рд░ोрдкाрдИ рдХे рдмाрдж 15-30 рджिрдиों рдоें рдЬрд░ूрд░рдд рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЕрд╡рд╢ेрд╖ рджेрдиा।
  • рдл्рд▓рд╢/рдлूрд▓िंрдЧ рд╕े рдкрд╣рд▓े: рдлрд▓ рд╡ рдлूрд▓ рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдмрдв़ाрдиे рд╣ेрддु рдПрдХ рдЕрдиुрдкूрд░рдХ рджेрдиा рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै।

ЁЯФв рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рдЕрдиुрдкाрдд (рд╕ंрджрд░्рдн рдоाрдд्рд░ाрдПँ — рдоिрдЯ्рдЯी рдЬाँрдЪ рдХे рдмाрдж рдЕрдиुрдХूрд▓िрдд рдХрд░ें)

рдиोрдЯ: рдиीрдЪे рджी рдЧрдИ рдоाрдд्рд░ाрдПँ рд╕िрд░्рдл рд╕ाрдоाрди्рдп рджिрд╢ाрдиिрд░्рджेрд╢ рд╣ैं — рдХ्рд╖ेрдд्рд░, рдлрд╕рд▓ рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднिрди्рди рд╣ोंрдЧी।

рдлрд╕рд▓ рдк्рд░рдХाрд░рд╕ाрдоाрди्рдп рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ (kg/ha)
рдзाрди (Paddy)30–60 kg P₂O₅/ha (~100–200 kg DAP/ha)
рдЧेрд╣ूं40–80 kg P₂O₅/ha
рдордХ्рдХा40–70 kg P₂O₅/ha
рд╕рдм्рдЬ़िрдпाँ (рдЯрдоाрдЯрд░, рдоिрд░्рдЪ)30–60 kg P₂O₅/ha
рдлрд▓рджाрд░ рдкेрдб़50–100 kg P₂O₅/ha рд╕ाрд▓ाрдиा (рд╡рдпрд╕्рдХ рдкрд░)

ЁЯТз рд╕िрдЪाрдИ рдФрд░ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ — рдХैрд╕े рдЬोрдб़ें

  • рдб्рд░िрдк/рдлрд░्рдЯिрдЧेрд╢рди рд╕िрд╕्рдЯрдо рд╕े рдкाрдиी рдоें рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓ P-рд╕्рд░ोрдд рджिрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं (рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдЪрд░рдг рдоें рдк्рд░рднाрд╡ी)।
  • рдиोрдЯ: рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рдкाрдиी рдпा рдЕрд▓्рдХाрд▓ी рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдХा рдЕрд╕्рдеाрдпी рд░ूрдк рд╕े рдЕрд╡рд╢ोрд╖рдг рдХрдо рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै — рдоिрдЯ्рдЯी рдк्рд░рдмंрдзрди рдЬ़рд░ूрд░ी рд╣ै।

ЁЯМ╛ рдЬैрд╡िрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк рдФрд░ рдЗंрдЯीрдЧ्рд░ेрдЯेрдб рдПрдкрд░ोрдЪ

  • рдмोрди рдоीрд▓, рдлिрд╢ рдоीрд▓, рдФрд░ рд░ॉрдХ рдлॉрд╕्рдлेрдЯ рдЬैрд╡िрдХ рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं — рдзीрдоी рд░िрд▓ीрдЬ рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рд╕ंрд░рдЪрдиा рд╕ुрдзाрд░рддे рд╣ैं।
  • рдоाрдЗрдХ्рд░ोрдмिрдпрд▓ рдЗрдиोрдХेрд▓ैंрдЯ्рд╕ (рдЬैрд╕े рд░ाрдЗрдЬोрдмिрдпрдо/рдоाрдЗрдХोрд░ाрдЗрдЬा) рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдмрдв़ाрддे рд╣ैं।
  • рдЗंрдЯीрдЧ्рд░ेрдЯेрдб рдкोрд╖рдХ рдк्рд░рдмंрдзрди (IPM) рдЕрдкрдиाрдХрд░ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╡ рдЬैрд╡िрдХ рджोрдиों рдХा рд╕ंрддुрд▓рди рд░рдЦें।

⚠️ рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ (Precautions)

  • рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рди рдбाрд▓ें — рдпрд╣ рдоाрдЗрдХ्рд░ोрди्рдпूрдЯ्рд░िрдПंрдЯ рдЕрд╕ंрддुрд▓рди рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рдк्рд░рджूрд╖рдг (рдЬैрд╕े рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди-рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рд░рдиों рдХा рд▓ीрдХ) рдкैрджा рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।
  • рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рд╕ीрдзे рдмीрдЬ рдХे рдКрдкрд░ рдирд╣ीं рдбाрд▓ें — рдЕंрдХुрд░рдг рдкрд░ рдЕрд╕рд░ рдкрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै।
  • рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ/рдПрд╕िрдбिрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдХे рд╕ाрде рдмिрдиा рд╕рд▓ाрд╣ рдХे рдоिрд▓ाрдХрд░ рди рджें।

ЁЯУИ рдХैрд╕े рдкрддा рдХрд░ें рдХि рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдиे рдЙрдкрдЬ рдмрдв़ाрдИ?

  • рдмीрдЬ рд╡ рдЕंрдХुрд░рдг рдХी рджрд░ рд╕ुрдзрд░рдиा
  • рдлूрд▓ों/рдлрд▓ рдХा рдЖрдХाрд░ рд╡ рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़рдиा
  • рдлрд╕рд▓ рдХे рдкрд░िрдоाрдг (kg/ha) рдоें рд╡ृрдж्рдзि — рд░िрдХॉрд░्рдб рд░рдЦें рдФрд░ рдкिрдЫрд▓े рд╕ाрд▓ рд╕े рддुрд▓рдиा рдХрд░ें
  • рдХृрд╖ि-extension рд╕ेрд╡ाрдУं рд╕े рдлрд╕рд▓ рдкрд░ рдлीрд▓्рдб рдбेрдоो рдХрд░рд╡ा рдХрд░ рдкрд░िрдгाрдо рд░िрдХॉрд░्рдб рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं

❓FAQs — рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдк्рд░рд╢्рди

Q: рдХ्рдпा рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рджेрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै?
A: рдоिрдЯ्рдЯी рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╣рд▓्рдХी рдХрдоी рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдеोрдб़ा рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП; рдХрдИ рдмाрд░ рд░ोрдЯेрд╢рди рдоें рдШрдЯрддा-рдШрдЯрддा рд╣ै। рдоिрдЯ्рдЯी рдЬाँрдЪ рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рд╣ै।

Q: рдХ्рдпा DAP рдФрд░ SSP рдПрдХ рд╕ाрде рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै?
A: рддрдХрдиीрдХी рд░ूрдк рд╕े рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рд╕рдордп рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦें—рд╕्рдеाрдиीрдп рдХृрд╖ि рдЬांрдЪ/рдХाрдЙंрд╕рд▓рд░ рд╕े рд╕рд▓ाрд╣ рд▓ें।

ЁЯФС рд╕ाрд░ांрд╢ — Quick Action Plan (рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП)

  • 1) рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░ाрдПँ।
  • 2) рдлрд╕рд▓ рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдЕрдиुрд╢ंрд╕िрдд рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдоाрдд्рд░ा рдЕрдкрдиाрдПँ।
  • 3) рдмीрдЬ рдХे рдкाрд╕ рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рди рд░рдЦें — рдмुрд╡ाрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдоिрд▓ाрдПं।
  • 4) рдЬैрд╡िрдХ рд╕्рд░ोрдд рдФрд░ рдоाрдЗрдХ्рд░ोрдм्рд╕ рдХे рд╕ाрде рдЗंрдЯीрдЧ्рд░ेрдЯेрдб рд░ूрдк рдЕрдкрдиाрдПँ।
  • 5) рдкрд░िрдгाрдо рд░िрдХॉрд░्рдб рдХрд░ें рдФрд░ рдЕрдЧрд▓ी рдлрд╕рд▓ рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдзाрд░ рдХрд░ें।

ЁЯУг рдХिрд╕ाрди рдз्рдпाрди рджें: рд╕рд╣ी рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ рдк्рд░рдмंрдзрди рд╕े рдЬрдб़, рдлूрд▓ рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдоें рдмрдб़ा рдлрд░्рдХ рдЖрддा рд╣ै। рдЫोрдЯे рдмрджрд▓ाрд╡ — рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рд╕рд╣ी рд╕рдордп — рд╕ाрд▓ рднрд░ рд▓ाрдн рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं।

ЁЯМ┐ Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ — рдЦेрддी рдХे рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕ुрдЭाрд╡ों рдХे рд▓िрдП рдлॉрд▓ो рдХрд░ें!


рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें