เคฎंเค—เคฒเคตाเคฐ, 11 เคจเคตंเคฌเคฐ 2025

๐ŸŒฑ เค†เคฒू เค•ी เคฌुเค†เคˆ เค•ैเคธे เค•เคฐें — เคชूเคฐी เคธ्เคชेเคธिเคซिเค•ेเคถเคจ เค”เคฐ เคธाเคตเคงाเคจिเคฏाँ ๐Ÿฅ”๐ŸŒฑ


Writer: Advance Farming Techniques ๐Ÿž ๐Ÿ› 

เคชเคฐिเคšเคฏ

เค†เคฒू (Solanum tuberosum) เคเค• เค‰เคš्เคš-เค•ैเคฒोเคฐी, เค‰เคš्เคš-เค†เคฏ เคตाเคฒी เคซเคธเคฒ เคนै। เคธเคนी เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค”เคฐ เคคเค•เคจीเค• เค…เคชเคจाเคจे เคธे เค•िเคธाเคจ เคช्เคฐเคคि เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ เคฌेเคนเคคเคฐ เค‰เคชเคœ เค”เคฐ เคฒाเคญ เค•เคฎा เคธเค•เคคे เคนैं। เคฏเคน เค—ाเค‡เคก เคฌुเค†เคˆ เคธे เคฒेเค•เคฐ เค•เคŸाเคˆ เคคเค• เค•े เคนเคฐ เค•เคฆเคฎ เคชเคฐ เคตिเคธ्เคคृเคค เคธ्เคชेเคธिเคซिเค•ेเคถเคจ เคฆेเคคा เคนै — เคนिंเคฆी เคฎें เค”เคฐ เคธเคฐเคฒ เคญाเคทा เคฎें।

1. เคฌुเค†เคˆ เค•ा เคธเคฎเคฏ (Best Sowing Window)

  • เค‰เคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค: เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ เค…ंเคค — เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ เคฎเคง्เคฏ (เคฐिเคถी/เคฐเคฌी เคธเคค्เคฐ)
  • เคฎเคง्เคฏ/เคชเคถ्เคšिเคฎ เคญाเคฐเคค: เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ — เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ
  • เคฆเค•्เคทिเคฃ เคญाเคฐเคค: เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ — เคœเคจเคตเคฐी (เคœเคนाँ เค ंเคกी เค…เคตเคงि เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนो)
เคŸेเคฎ्เคชเคฐेเคšเคฐ: 18–22°C (เค•ंเคฆ เค—เค เคจ เค•े เคฒिเค เค†เคฆเคฐ्เคถ)
เคฌाเคฐिเคถ/เคจเคฎी: เคธ्เคฅिเคฐ เคจเคฎी เคชเคฐ เคชौเคง เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคฐเคนเคคे เคนैं; เคœเคฒเคญเคฐाเคต เคนाเคจिเค•ाเคฐเค•।

2. เคฎिเคŸ्เคŸी เค”เคฐ เคฎैเคฆाเคจ เค•ी เคคैเคฏाเคฐी (Soil & Land Prep)

เค†เคฒू เค•े เคฒिเค เคนเคฒ्เค•ी เคฆोเคฎเคŸ เคธे เคฌเคฒुเคˆ-เคฆोเคฎเคŸ เคฎिเคŸ्เคŸी เคธเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฎ เคนोเคคी เคนै। เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เค…เคš्เค›े เคชाเคจी เคจिเคšोเคก़ เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เค”เคฐ เคธเคฎुเคšिเคค เคชोเคทเค• เคคเคค्เคต เคนोเคจे เคšाเคนिเค।

  • เคœुเคคाเคˆ: 2 เคฌाเคฐ เค—เคนเคฐी (20–25 เคธेเคจ्เคŸीเคฎीเคŸเคฐ เคคเค•) เคนเคฐिเคฏाเคฒी เคนเคŸाเค•เคฐ ।
  • เคธเคฎเคคเคฒीเค•เคฐเคฃ: เค–ेเคค เค•ो เคญुเคฐเคญुเคฐा เคฌเคจाเคं — เค‡เคธเคธे เค•ंเคฆ เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฒिเค เค…เคš्เค›ा เคฎाเคนौเคฒ เคฎिเคฒเคคा เคนै।
  • เค–ाเคฆ: 8–10 เคŸเคจ เค…เคš्เค›ी เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เค—ोเคฌเคฐ เค–ाเคฆ/เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ เคฏा 6–8 เคŸเคจ เคตเคฐ्เคฎी เค•เคฎ्เคชोเคธ्เคŸ।

3. เคฌीเคœ (Seed Tubers) — เคšुเคจाเคต เค”เคฐ เคคैเคฏाเคฐी

  • เคฌीเคœ เค•ंเคฆ เคธ्เคตเคธ्เคฅ, เคฐोเค—เคฎुเค•्เคค เค”เคฐ เค—्เคฐेเคกेเคก เคนों।
  • เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฌीเคœ เคตเคœเคจ: 30–50 เค—्เคฐाเคฎ เคช्เคฐเคคि เค•ंเคฆ (เคœ्เคฏाเคฆा เคญाเคฐी เค•ंเคฆ เคธे เค…เคงिเค• เค…ंเค•ुเคฐ เคต เค…เคงिเค• เคธाเค‡เคœ เค•े เค•ंเคฆ เคฌเคจ เคธเค•เคคे เคนैं)।
  • เค•ंเคฆों เค•ो เค…ंเค•ुเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค 10–14 เคฆिเคจ เค•ूเคฒ, เค‰เคœ्เคœเคตเคฒ เคชเคฐ เคฐเค–ें (เคœเคจเคฐเคฒ เคช्เคฐैเค•्เคŸिเคธ: "เคช्เคฐिเคช्เคฐूเคซिंเค—")।
  • เคฐोเค— เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคนेเคคु seed treatment: เคฎैเคจเค•ोเคœेเคฌ 0.2% เคฏा เค•ाเคฐ्เคฌेเคจ्เคกाเคœिเคฎ 0.1% เคœैเคธे เค•เคตเค•เคจाเคถी เค•े เคธाเคฅ เคฌीเคœ เค‰เคชเคšाเคฐ เค•เคฐें (เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เค•ृเคทि เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•े เคจिเคฐ्เคฆेเคถाเคจुเคธाเคฐ)।
เค•เคŸिंเค—्เคธ: เคฌเคก़े เคฌीเคœ เค•ंเคฆ เค•ो 2–3 เคนिเคธ्เคธों เคฎें เค•ाเคŸเค•เคฐ เคญी เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै; เค•เคŸाเคˆ เค•े เคธเคฎเคฏ เค…เคš्เค›े เค•ौเคฐिंเค— (curing) เค•ा เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–ें — เค•เคŸ เคชเคฐ เคธूเค–เคจे เค”เคฐ เคฐोเค— เคจ เคฒเค—เคจे เคฆेเคจा เค†เคตเคถ्เคฏเค•।

4. เคฌुเค†เคˆ เคตिเคงि เค”เคฐ เคฆूเคฐी (Planting Method & Spacing)

เค†เคฒू เค•ी เค†เคฎ เคฌुเค†เคˆ เคตिเคงिเคฏाँ: เคฐेเคœ/เคฐीเคœ (ridge), เคŸ्เคฐेंเคš เค”เคฐ เคซ्เคฒैเคŸ เคฌेเคก।

  • เค•เคคाเคฐ เคธे เคฆूเคฐी: 45–60 เคธे.เคฎी.
  • เคชौเคงे เคฆूเคฐी (เคชोเคœिเคถเคจ): 20–25 เคธे.เคฎी.
  • เค—เคนเคฐाเคˆ: 5–7 เคธे.เคฎी. (เคนเคฒ्เค•ी เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เค•เคฎ, เคญाเคฐी เคฎिเคŸ्เคŸी เคฎें เคฅोเคก़ा เค…เคงिเค•)
  • เคฌुเค†เคˆ เค•ा เค˜เคจเคค्เคต: ~40,000–50,000 เคชौเคงे/เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ (เคตिเคงि เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ)
เคจोเคŸ: เค‰เคš्เคš เค‰เคค्เคชाเคฆเคจ เค•े เคฒिเค เค–ेเคค เค•ा เคฒेเค†เค‰เคŸ เค”เคฐ เค•เคคाเคฐ-เคฐเค–ाเคˆ เคธเคนी เคฐเค–ें — เคฎเคถीเคจเคฐी/เคฎैเคจुเค…เคฒ เคฆोเคจों เค•े เคฒिเค เค…เคจुเค•ूเคฒ เคฌเคจाเคं।

5. เค‰เคฐ्เคตเคฐเค• เค”เคฐ เค–ाเคฆ เคจुเคธ्เค–ा (Fertilizer Schedule & Rates)

เคฏเคน เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เคจुเคธ्เค–ा เคนै; เคฌेเคนเคคเคฐ เคชเคฐिเคฃाเคฎ เค•े เคฒिเคฏे เคฎिเคŸ्เคŸी เคชเคฐीเค•्เคทเคฃ (Soil Test) เคœเคฐूเคฐी เคนै เค”เคฐ เค…เคจुเคชाเคค เคฎिเคŸ्เคŸी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคธเคฎाเคฏोเคœिเคค เค•เคฐें।

เคจ्เคฏूเคจเคคเคฎ เคธिเคซाเคฐिเคถ (เคช्เคฐเคคि เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ):
  • เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เค—ोเคฌเคฐ เค–ाเคฆ: 8–10 เคŸเคจ/เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ
  • เคกीเคเคชी (46% P2O5): 100–150 เค•िเค—्เคฐा
  • เคฏूเคฐिเคฏा (46% N): 100–150 เค•िเค—्เคฐा (split dose — 1/3 เคฌुเค†เคˆ เคชเคฐ, 2/3 เคฆिเค–ाเคต เคชเคฐ)
  • เคเคฎเค“เคชी (60% K2O): 80–100 เค•िเค—्เคฐा

เคจोเคŸ: เคฌाเคฏोเคซเคฐ्เคŸिเคฒाเค‡เคœเคฐ (เคฐाเค‡เคœोเคฌिเคฏเคฎ เคฎिเคถ्เคฐเคฃ), เคซ्เคฏूเคฎिเค—ेเคŸेเคก เค•ंเคชोเคธ्เคŸ เค”เคฐ เคฎाเค‡เค•्เคฐोเคจ्เคฏूเคŸ्เคฐिเคंเคŸ (เคœैเคธे เคฌोเคฐॉเคจ/เคœिंเค•) เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคाเคจुเคธाเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐें।

6. เคธिंเคšाเคˆ (Irrigation)

  • เคฌुเค†เคˆ เค•े 7–10 เคฆिเคจ เคฌाเคฆ เคชเคนเคฒी เคธिंเคšाเคˆ เค•เคฐें।
  • เค•ंเคฆ เค—เค เคจ เค•े เคธเคฎเคฏ (tuber initiation) เคฎें เคจिเคฏเคฎिเคค เคจเคฎी เคฐเค–ें — เค•ुเคฒ 6–8 เคธिंเคšाเค‡เคฏाँ เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคค: เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคนोเคคी เคนैं (เคฎौเคธเคฎ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฌเคฆเคฒเคคी)।
  • เคก्เคฐिเคช เค‡เคฐिเค—ेเคถเคจ เคธเคฌเคธे เคœเคฒ-เคฒाเคญเค•ाเคฐी เคคเคฐीเค•ा เคนै — เคชाเคจी เค•ी เคฌเคšเคค เค”เคฐ เคธूเค–ा-เคคเคจाเคต เค•เคฎ เค•เคฐเคคा เคนै।
  • เคœเคฒเคญเคฐाเคต เคจ เคนोเคจे เคฆें; เค…เคตांเค›िเคค เคจเคฎी เคฐोเค—ों เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคคी เคนै।

7. เคฎिเคŸ्เคŸी เคšเฅाเคจा (Earthing Up / Hill Formation)

เคœเคฌ เคชौเคงे 20–25 เคธे.เคฎी. เคŠँเคšे เคนों, เคคเคฌ เคฎिเคŸ्เคŸी เคšเฅाเคจा (earthing up) เค•เคฐें — เค‡เคธเคธे เค•ंเคฆ เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคฌเคจเคคे เคนैं เค”เคฐ เคธूเคฐ्เคฏ เค•े เคธीเคงे เคธंเคชเคฐ्เค• เคธे เค•ंเคฆ เคธुเคฐเค•्เคทिเคค เคฐเคนเคคे เคนैं। เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคः 2–3 เคฌाเคฐ earthing up เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคนोเคคी เคนै।

8. เคฐोเค— เคเคตं เค•ीเคŸ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ (Pest & Disease Management)

เคจिเคฎ्เคจเคฒिเค–िเคค เคช्เคฐเคฎुเค– เคฐोเค— เค”เคฐ เค•ीเคŸ เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค‰เคชाเคฏ:

  • เคซंเค—เคฒ เคฐोเค— (Late blight): เคถुเคฐुเค†เคคी เคฒเค•्เคทเคฃ เคฆिเค–เคคे เคนी เคฎैเคจเค•ोเคœेเคฌ/เคฎेเคŸाเคฒाเค•्เคธिเคฒ เค†เคงाเคฐिเคค เคธ्เคช्เคฐे; เคช्เคฐเคคिเคฐोเคงी เคตेเคฐाเคฏเคŸी เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธเคฐ्เคตोเคค्เคคเคฎ।
  • เคฐूเคŸ-เค•ॉเคฎเคจ เคฐोเค— (Early blight): เค…เคš्เค›े เคจเคฎी เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค”เคฐ เค•เคตเค•เคจाเคถी เคธ्เคช्เคฐे (เคŸ्เคฐाเคฏเค•ोเคกเคฐ्เคฎा/เคฎैเคจเค•ोเคœेเคฌ) เคธे เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ।
  • เค…เคซिเคก/เคต्เคนाเค‡เคŸเคซ्เคฒाเคˆ: เคœैเคตिเค• เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ (เคชเคฐเคœीเคตी เค•ीเคŸ) เคฏा เคจ्เคฏूเคจ เคช्เคฐเคญाเคตी เค•ॉเคจ्เคŸैเค•्เคŸ เค‡เคจเคธेเค•्เคŸिเคธाเค‡เคก/เค‡เคฎीเคกाเค•्เคฒोเคช्เคฐिเคก เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— — เคฒोเค•เคฒ เค•ृเคทि เคจिเคฐ्เคฆेเคถाเคจुเคธाเคฐ।
  • เค•ंเคฆ เค•ीเคก़ा (Tuber borer/Wireworm): เคชเคŸ्เคŸी/เคฎिเคŸ्เคŸी เค‰เคชเคšाเคฐ เค”เคฐ เคซเคธเคฒ เคšเค•्เคฐ เค…เคชเคจाเคँ।
เคธाเคตเคงाเคจी: เคฐเคธाเคฏเคจ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคธुเคฐเค•्เคทा เค‰เคชเค•เคฐเคฃ (PPE) เคชเคนเคจें; เคจिเคฐ्เคฆेเคถिเคค เคกोเคœ़ เค”เคฐ เค–ुเคฐाเค• เค•ा เคนी เคชाเคฒเคจ เค•เคฐें। เคœैเคตिเค• เคตिเค•เคฒ्เคช (เคจीเคฎ, เคŸ्เคฐाเคฏเค•ोเคกเคฐ्เคฎा) เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐें।

9. เค•เคŸाเคˆ เค”เคฐ เคฌाเคฆ เค•ी เคธंเคญाเคฒ (Harvesting & Post-harvest)

  • เค†เคฎ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคชौเคง เคฒเค—ाเคจे เค•े 90–120 เคฆिเคจ เค•े เคฌाเคฆ เค•เคŸाเคˆ เค•เคฐें (เคตेเคฐाเคฏเคŸी เค”เคฐ เคฎौเคธเคฎ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ)।
  • เค•เคŸाเคˆ เคธे เคชเคนเคฒे เคชौเคงों เค•ो เคธूเค–เคจे เคฆें เคคाเค•ि เค•ंเคฆों เคชเคฐ เคค्เคตเคšा (skin set) เคฎเคœเคฌूเคค เคนो เคœाเค।
  • เค•เคŸाเคˆ เค•े เคฌाเคฆ เค•ंเคฆों เค•ो เคธाเคซ, เคธूเค–ा เค”เคฐ เค ंเคกी เคœเค—เคน เคชเคฐ เคธ्เคŸोเคฐ เค•เคฐें; เคšाเคฐों เค“เคฐ เค…เคš्เค›े เคตेंเคŸिเคฒेเคถเคจ เค•ा เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–ें।
  • เคธ्เคŸोเคฐेเคœ เคคाเคชเคฎाเคจ: 4–10°C (เคฒंเคฌे เคธ्เคŸोเคฐेเคœ เค•े เคฒिเค) เค”เคฐ เคจเคฎी เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค†เคตเคถ्เคฏเค•।

10. เค”เคธเคค เค‰เคชเคœ เค”เคฐ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคธंเค•ेเคคเค• (Yield & Economics)

เคธเคนी เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เคชเคฐ เค”เคธเคค เค‰เคชเคœ 200–300 เค•्เคตिंเคŸเคฒ/เคนेเค•्เคŸेเคฏเคฐ เคคเค• เคธเคฎ्เคญเคต เคนै। เคฒाเค—เคค เค”เคฐ เคฒाเคญ เค•्เคทेเคค्เคฐ, เคฌीเคœ เคฒाเค—เคค, เคธिंเคšाเคˆ เคต เคฐเคธाเคฏเคจ เค‰เคชเคฏोเค— เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं; เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฌाเคœाเคฐ เคฎूเคฒ्เคฏ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฒाเคญ เค•ा เค†ंเค•เคฒเคจ เค•เคฐें।

11. เค‰เคชเคฏोเค—ी เคธुเคाเคต (Quick Tips)

  • เคฐोเคŸेเคถเคจ เค…เคชเคจाเคँ: เค†เคฒू เค•े เคฌाเคฆ เคšเคจा/เคฎเคธूเคฐ/เค—ेเคนूँ เคœैเคธे เคซเคธเคฒों เคธे เคฎिเคŸ्เคŸी เคธुเคงाเคฐें।
  • เคช्เคฐเคคिเคฐोเคงी เคตेเคฐाเคฏเคŸी เค•ा เคšुเคจाเคต เค•เคฐें เคœเคนां เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนो।
  • เคฌेเคนเคคเคฐ เคญंเคกाเคฐเคฃ (cold storage) เคธे เคฌाเคœाเคฐ เคฎें เคฌेเคนเคคเคฐ เคฆाเคฎ เคฎिเคฒเคคे เคนैं।
  • เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เค•ृเคทि เค…เคงिเค•ाเคฐी/เค•ृเคทि เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคธे เคตेเคฐाเคฏเคŸी เคต เคฐเคธाเคฏเคจ เคชเคฐ เคธเคฒाเคน เคฒें।

© Advance Farming Techniques • เคฒेเค–เค•: Advance Farming Techniques ๐ŸŒฑ๐Ÿ›๐Ÿž • เคฏเคน เคœाเคจเค•ाเคฐी เคถैเค•्เคทिเค• เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏों เค•े เคฒिเค เคนै; เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เค•ृเคทि เคธเคฒाเคน เคต เคธเคฐเค•ाเคฐी เคฆिเคถाเคจिเคฐ्เคฆेเคถों เค•ा เคชाเคฒเคจ เค•เคฐें।

เคชเคฐ
เคฒेเคฌเคฒ: , , , , , ,

เค•ोเคˆ เคŸिเคช्เคชเคฃी เคจเคนीं:

เคเค• เคŸिเคช्เคชเคฃी เคญेเคœें

เคธเคฆเคธ्เคฏเคคा เคฒें เคŸिเคช्เคชเคฃिเคฏाँ เคญेเคœें (Atom)