'ही' आहेत पिकांमधील अन्नद्रव्य कमतरेची लक्षणे ;जाणून घ्या! कारणे🌱🎋🌳

प्रत्येक वनस्पतीला आपला जीवनक्रम पूर्ण करण्यासाठी अन्नद्रव्यांची आवश्यकता असते.  हे अन्नद्रव्य वनस्पतीला वाढीस आणि वनस्पतींच्या विकासाच्या प्रत्येक अवस्थेत खूप महत्वपुर्ण भूमिका असते.  वनस्पतीला जीवनक्रम  पुर्ण करण्यासाठी १७ प्रमुख अन्नद्रव्यांची आवश्यकता असते

त्यापैकी  कार्बन, ऑक्सिजन, हायड्रोजन हि नैसर्गिक रित्या उपलब्ध होते. त्या नंतर नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम, हि प्रथम अन्न द्रवे आहेत. कॅल्शियम, सल्फर, मॅग्नेशियम, हि द्वितीय अन्नद्रव्ये आहेत वनस्पतीला. आणि त्यानंतर   लोह, बोरान, क्लोरीन, मॅगनिज, जस्त, तांबे, मॉलिब्डेनम, निकेल हे वनस्पतीला खूप कमी प्रमाणात लागतात त्यामुळे त्यांना मायक्रोन्यूट्रिएंट म्हणतात. बऱ्याच शेतकऱ्यांना  अन्नद्रव्य बद्दल माहिती नसते. या लेखाच्या माध्यमातून आपण सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता आपल्या पिकात असल्यास कोणती लक्षणे जाणवतात व त्यावर आपण कोणत्या उपाययोजना कराव्या याबद्दल माहिती घेणार आहोत.

त्यापैकी कार्बन, ऑक्सिजन, हायड्रोजन हि नैसर्गिक रित्या उपलब्ध होते.  त्यामुळे आपण त्यांच्या विषयी जास्त चर्चा करणार नाही.

त्यानंतर प्रथम अंन्न घटक आहे 

नत्र :-

नत्राची कमतरता पिकांमध्ये असल्यास पुढील पैकी लक्षणे आढळून येतात :-

नत्र हे वनस्पतीच्या वाढ व विकासाकरता सर्वात महत्त्वपूर्ण घटक आहे.  नत्र हे प्रकाश संश्‍लेषणमध्ये सामील असलेल्या सर्व प्रथिने,  एंजाइम चयापचय प्रक्रियेचा भाग आहे.  पिकाच्या जलद वाढीमध्ये  नत्राची खूप आवश्यकता असते.

१)पिकाचे जमिनीलगतचे म्हणजे परिपक्व पाने पिवळी होतात.

२) मुळाची वाढ खुंटते त्याबरोबर झाडाची वाढ खुंटते.

उपाय :- नत्रयुक्त खताचा वापर करावा.

उदा :- युरिया 

स्फुरद :-

स्फुरद चि कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

 नत्राप्रमाणेच स्फुरद प्रकाशसंश्लेषण क्रियेमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. स्फुरद सौरऊर्जेचे रासायनिक उर्जेमध्ये रूपांतर करण्यास मदत करते.

 स्फुरदाची कमतरता असल्यास वनस्पती पुढील लक्षणे जाणवतात

१) पिकांची पाने गर्द हिरवी जांभळी आढळून येतात.

२) मुळाची वाढ मंदावते.

उपाय :- आवश्यकतेनुसार स्फुरदयुक्त खते

उदा :- एस. एस. पी द्यावे.

पालाश :-

पालाशची कमतरता असल्यास पुढील लक्षणे आढळतात :-

पालाश पिकांना प्रकाश संश्लेषण, प्रथिने संश्लेषण,   फळाची योग्य वाढ, रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवने इत्यादी प्रक्रियांमध्ये उपयोगी आहे. पालाश पिकास पाण्याचा ताण सहन करण्यास मदत करते.

१)पानाच्या कडा तांबडसर आढळून येणे.

२)पानांवर तांबडे व पिवळे ठिपके आढळणे.

 उपाय :- योग्य मात्रेमध्ये पालाशयुक्त खते द्यावी.

 उदा :- म्युरेट ऑफ पोटॅश द्यावे.

कॅल्शियम :-

कॅल्शियम कमतरता असल्यास पुढील लक्षणे आढळतात :-

१. पानांवर विखुरलेले पिवळे डाग येतात.

२. पाने गोळा होतात.

३. नविन कोंब, फळे किंवा फांद्या नीट वाढत नाहीत.

४. रोप मरगळते.

५. वाढ खुंटते.

मॅग्नेशिअम :-

मॅग्नेशिअम ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

१. फिकट हिरवे ठिपके किंवा पिवळेपणा पानांच्या कडेपासुन सुरवात होतो.

२. पानाच्या मुख्य शिरा मात्र हिरव्याच राहतात.

३. लालसर किंवा तपकिरी ठिपके पानावर येतात.

४. पिवळे पडलेले भाग वाळतात.

५. पाने वेडीवाकडी होतात.

सल्फर :-

सल्फर ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

गळीत धान्य पिकांसाठी गंधक महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते. गंधक वनस्पतीमध्ये वाढीसाठी आवश्यक असणारी एंझाईम तयार करण्यास मदत करतो.

१) संपूर्ण वनस्पतीमध्ये पिवळे फिकट गुलाबी, हिरव्या रंगाचे पाने दिसून येतात.

 २) नवीन येणारी पाने व कोवळी पालवी पिवळसर दिसू लागते.

 उपाय :-३० ते ४० किलो प्रति हेक्‍टरी द्यावे जिप्सम टाकावे.

लोह :-

लोह ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

 ३)  पिकांमध्ये प्रकाशसंश्‍लेषण क्रियेत आवश्यक असते.

२)  नवीन येणाऱ्या पानांच्या शिरा पिवळ्या दिसू लागतात.

३) झाडांची वाढ खुंटलेली दिसते.

 उपाय :- ०.५  टक्के फेरस अमोनिअम सल्फेटची फवारणी करावी.

बोरॉन :-

बोरॉन ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

बोरॉन वनस्पती मध्ये खूप महत्त्वपूर्ण कार्य करतात जसे की परागकण उगवण, पेशीविभाजन, प्रथिने, कर्बोदके, कॅल्शिअम व पाण्याच्या चयापचय क्रियांमध्ये महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावते.

१)  नवीन पालवीचा रंग देठाच्या बाजूला फिक्कट पिवळसर दिसू लागतो.

२)  नवीन पालवी देठाच्या बाजूला जळू लागते.

३)  नवीन पाने जळतात.

उपाय :- प्रति हेक्‍टरी दोन ते तीन किलो बोरॅक्‍स जमिनीतून द्यावा.

तांबे :-

तांबे ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

तांबे वनस्पतींमध्ये प्रकाशसंश्‍लेषण यासाठी महत्त्वपूर्ण घटक आहे.

पिकाच्या शेंड्याची खोडाची वाढ खुंटून लगेच पाने  गळून पडतात.

 उपाय :- ०.४ टक्के  मोरचूद द्रावण फवारावे.

मॅगनीज :-

मॅगनीज ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

 वनस्पतीच्या प्रकाशसंश्लेषण मध्ये फार महत्वाचा घटक आहे.

१) पिकांमधील पानांच्या शिरा हिरव्या राहतात व क्रमाक्रमाने शिरांमधील भाग पिवळा व नंतर पांढरा करडा दिसून येतो.

२) पानांची वाढ कमी दिसते.

मॉलिब्डेनम :-

मॉलिब्डेनम ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

वनस्पतीमध्ये आवश्‍यक अमायनो ऍसिड तयार करण्यास मदत करते.

१)पाने फिकट पिवळी , फिकट हिरवी दिसून येतात.

२)पानांच्या खालच्या भागातून रेझीनयुक्त पदार्थ स्त्रवतो.

 जस्त :-

जस्त ची कमतरता असल्यास पिकांमध्ये पुढील लक्षणे आढळतात :-

 वनस्पतीमध्ये उपयुक्त एन्झाईम तयार करण्यासाठी जास्त उपयोगी आहे.

पानांच्या आकारमान कमी आढळून येते शिरांमधील भागांमध्ये  तपकिरी रंगाचे ठिपके दिसतात व शेवटी पिवळी पडतात.

 उपाय :- ०.५ टक्के फेरस अमोनिअम सल्फेटची फवारणी करावी.

सिलिकॉन :-

वनस्पतींमध्ये पेशी भिंती  मजबूत करण्यासाठी, वनस्पतीचे आरोग्य, उत्पादकता वाढवणे, दुष्काळामध्ये ताण सहन करणे इत्यादी कार्य करत असते.