рд╕ोрдорд╡ाрд░, 17 рдоाрд░्рдЪ 2025

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ: рдЦेрддी рдоें рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рд╕рд╣ी рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рддрд░ीрдХा ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ: рдПрдХ рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЧाрдЗрдб

рдкрд░िрдЪрдп:
рднाрд░рдд рдоें рдХृрд╖ि рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╣ै, рдФрд░ рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдЖрдп рдоें рдмрдв़ोрддрд░ी рдХे рд▓िрдП рдлрд╕рд▓ों рдХा рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़ाрдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ (Pesticides) рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдлрд╕рд▓ों рдХो рдХीрдЯ, рд░ोрдЧ рдФрд░ рдЦрд░рдкрддрд╡ाрд░ों рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि, рдЗрдирдХा рдЕрдиिрдпрдоिрдд рдФрд░ рдЕрд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг, рдоाрдирд╡ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдХृрд╖ि рдЙрдд्рдкाрджрди рдХो рдиुрдХрд╕ाрди рдкрд╣ुँрдЪा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдм्рд▓ॉрдЧ рдоें, рд╣рдо рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХे рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдиिрдпрдо, рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ рдФрд░ рд╡िрдХрд▓्рдкों рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे।

---

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХ्рдпों рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै?

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЕрдЧрд░ рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рди рдХिрдпा рдЬाрдП, рддो рдпे рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं:

1. рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдкрд░ рдЕрд╕рд░: рдд्рд╡рдЪा рдХी рдЬрд▓рди, рдЖँрдЦों рдоें рдЬрд▓рди, рд╕ाँрд╕ рд▓ेрдиे рдоें рдкрд░ेрд╢ाрдиी рдФрд░ рдЧंрднीрд░ рдоाрдорд▓ों рдоें рдХैंрд╕рд░ рдЬैрд╕ी рдмीрдоाрд░िрдпाँ।


2. рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдк्рд░рджूрд╖рдг: рдоिрдЯ्рдЯी, рдЬрд▓ рд╕्рд░ोрддों рдФрд░ рд╡ाрдпु рдХो рдк्рд░рджूрд╖िрдд рдХрд░рдиा।


3. рдХीрдЯों рдоें рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХ्рд╖рдорддा: рдмाрд░-рдмाрд░ рдПрдХ рд╣ी рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд╕े рдХीрдЯों рдоें рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХ्рд╖рдорддा рд╡िрдХрд╕िрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।



---

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХैрд╕े рдХрд░ें?

1. рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рдЪрдпрди:

  • рдлрд╕рд▓ рдХे рдк्рд░рдХाрд░, рд░ोрдЧ рдФрд░ рдХीрдЯ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЙрдЪिрдд рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ें।
  • рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдпुрдХ्рдд рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рд╣ी рдЦрд░ीрджें।
  • рд▓ेрдмрд▓ рдФрд░ рджिрд╢ा-рдиिрд░्рджेрд╢ों рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рдкрдв़ें।


2. рд╕ुрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ:

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдЙрдкрдХрд░рдг рдкрд╣рдиें:

  • рджрд╕्рддाрдиे (Gloves)
  • рдоाрд╕्рдХ (Respiratory Mask)
  • рд╕ुрд░рдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рдХрдкрдб़े (Protective Clothing)
  • рдЪрд╢्рдоा (Goggles)
  • рдЬूрддे (Boots)


3. рд╕рд╣ी рдоाрдд्рд░ा рдФрд░ рд╡िрдзि рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ें:

  • рд▓ेрдмрд▓ рдкрд░ рджिрдП рдЧрдП рдиिрд░्рджेрд╢ों рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ рдХा рдШोрд▓ рддैрдпाрд░ рдХрд░ें।
  • рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕рд╣ी рдЙрдкрдХрд░рдгों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें (рдЬैрд╕े- рд╕्рдк्рд░ेрдпрд░)।
  • рд╣рд╡ा рдХी рджिрд╢ा рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░ें।
  • рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд╣ी рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХрд░ें।


4. рднंрдбाрд░рдг рдФрд░ рдиिрдкрдЯाрди:

  • рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХो рдмрдЪ्рдЪों рдФрд░ рдкाрд▓рддू рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╕े рджूрд░ рд░рдЦें।
  • рдЙрди्рд╣ें рдаंрдбी, рд╕ूрдЦी рдФрд░ рдЕंрдзेрд░ी рдЬрдЧрд╣ рдоें рд╕्рдЯोрд░ рдХрд░ें।
  • рдЦाрд▓ी рдбिрдм्рдмों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░ें рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдХिрд╕ी рднी рдЕрди्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рди рдХрд░ें।


5. рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХे рдмाрдж рдХी рд╕ाрд╡рдзाрдиिрдпाँ:

  • рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХे рдмाрдж рд╣ाрдеों рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдзोрдПं।
  • рдХाрд░्рдп рдХे рдмाрдж рдирд╣ाрдиा рдФрд░ рдХрдкрдб़े рдмрджрд▓рдиा рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╣ै।
  • рдЫिрдб़рдХाрд╡ рдХे рдмाрдж рдЦेрдд рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рд╕рдордп рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ें।
  • рдлрд╕рд▓ рдХी рдХрдЯाрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХे рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों рдХे рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдиे рдХा рд╕рдордп рдЕрд╡рд╢्рдп рдЬाрди рд▓ें।



---

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХे рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрдХрд▓्рдк:

рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░рддा рдХो рдХрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рд╡िрдХрд▓्рдк рдЕрдкрдиाрдП рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं:

1. рдЬैрд╡िрдХ рдХीрдЯрдиाрд╢рдХ (Biopesticides): рдиीрдо рддेрд▓, рдЯ्рд░ाрдЗрдХोрдбрд░्рдоा, рдмैрд╕िрд▓рд╕ рдеुрд░िंрдЬिрдпрди्рд╕िрд╕ (Bt) рдЖрджि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ।


2. рд╕рдоेрдХिрдд рдХीрдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди (Integrated Pest Management - IPM):

  • рдЬैрд╡िрдХ, рдпांрдд्рд░िрдХ рдФрд░ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рд╡िрдзिрдпों рдХा рд╕ंрдпोрдЬрди।
  • рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╢рдд्рд░ुрдУं рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ (рдЬैрд╕े- рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдХीрдб़े)।



3. рдлрд╕рд▓ рдЪрдХ्рд░рдг (Crop Rotation): рдХीрдЯों рдХे рдЬीрд╡рди рдЪрдХ्рд░ рдХो рдмाрдзिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдлрд╕рд▓ों рдХा рдЪрдХ्рд░ीрдп рд░ूрдк рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди।


4. рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХिрд╕्рдоें: рдХीрдЯ-рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдмीрдЬों рдФрд░ рдкौрдзों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ।



---

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖:

рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдпрджि рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рддрд░ीрдХे рд╕े рдХिрдпा рдЬाрдП, рддो рдпрд╣ рдлрд╕рд▓ों рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдХो рдмрдв़ाрдиे рдоें рдорджрджрдЧाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╡े рдХीрдЯрдиाрд╢рдХों рдХा рдЪрдпрди, рдЙрдкрдпोрдЧ рдФрд░ рдиिрдкрдЯाрди рд╕рднी рдХो рд╕ाрд╡рдзाрдиीрдкूрд░्рд╡рдХ рдХрд░ें। рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी, рдЬैрд╡िрдХ рдФрд░ рд╕рдоेрдХिрдд рдХीрдЯ рдк्рд░рдмंрдзрди рдЬैрд╕ी рд╡ैрдХрд▓्рдкिрдХ рд╡िрдзिрдпों рдХो рднी рдЕрдкрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ें।


рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें