рдЧुрд░ुрд╡ाрд░, 13 рдоाрд░्рдЪ 2025

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा: рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЬांрдЪ рдФрд░ рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рд╕िрдлाрд░िрд╢ें ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा: рдПрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢िрдХा

рднाрд░рдд рдоें рдХृрд╖ि рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рдоृрджा рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП, рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे 2015 рдоें "рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा" (Soil Health Card Scheme) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी рдеी। рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЙрдирдХी рднूрдоि рдХी рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиा рдФрд░ рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рддрдеा рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХे рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЙрдкрдпोрдЧ рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ рдХрд░рдиा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै рдФрд░ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рд╣ै।


---

рдпोрдЬрдиा рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп

рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХा рд╡рд░्рд╖: 2015
рд▓ॉрди्рдЪ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡िрднाрдЧ: рдХृрд╖ि рдПрд╡ं рдХिрд╕ाрди рдХрд▓्рдпाрдг рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░


рд▓рдХ्рд╖्рдп:

рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдкोрд╖рдг рд╕्рдеिрддि рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиा।

рд╕ंрддुрд▓िрдд рдФрд░ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЖрдзाрд░िрдд рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдЙрдкрдпोрдЧ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдиा।

рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़ाрдиा।

рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдХे рджुрд╖्рдк्рд░рднाрд╡ рдХो рдХрдо рдХрд░рдиा।

рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдгीрдп рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा।



---

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдХ्рдпा рд╣ै?

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб (Soil Health Card) рдПрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХाрд░्рдб рдХी рддрд░рд╣ рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рдЬाрдирдХाрд░िрдпां рджी рдЬाрддी рд╣ैं:

1. рдк्рд░рдоुрдЦ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдоाрдд्рд░ा

✅ рдиाрдЗрдЯ्рд░ोрдЬрди (N) – рдкौрдзों рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ।
✅ рдлॉрд╕्рдлोрд░рд╕ (P) – рдЬрдб़ рдФрд░ рдлूрд▓ों рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдорджрдж рдХрд░рддा рд╣ै।
✅ рдкोрдЯैрд╢िрдпрдо (K) – рдкौрдзों рдХी рд░ोрдЧ рдк्рд░рддिрд░ोрдзрдХ рдХ्рд╖рдорддा рдмрдв़ाрддा рд╣ै।

2. рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рдоाрдд्рд░ा

✔️ рдЬрд╕्рддा (Zinc - Zn)
✔️ рд▓ोрд╣ा (Iron - Fe)
✔️ рддांрдмा (Copper - Cu)
✔️ рдоैंрдЧрдиीрдЬ (Manganese - Mn)
✔️ рдмोрд░ॉрди (Boron - B)

3. рдЕрди्рдп рдоृрджा рдЧुрдг

✔️ pH рд╕्рддрд░ – рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЕрдо्рд▓ीрдпрддा рдпा рдХ्рд╖ाрд░ीрдпрддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै।
✔️ рдЬैрд╡िрдХ рдХाрд░्рдмрди – рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ।
✔️ рд╡िрдж्рдпुрдд рдЪाрд▓рдХрддा (EC) – рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдШुрд▓рдирд╢ीрд▓ рд▓рд╡рдгों рдХी рдоाрдд्рд░ा рдХो рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै।
✔️ рдоृрджा рдХा рдк्рд░рдХाрд░ – рд░ेрддीрд▓ी, рджोрдордЯ рдпा рдЪिрдХрдиी рдоिрдЯ्рдЯी।


---

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा рдХैрд╕े рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै?

1️⃣ рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдирдоूрдиा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣рдг:

рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХिрд╕ाрдиों рдХे рдЦेрддों рд╕े рдирдоूрдиे рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдпрд╣ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣рд░ 3 рд╕ाрд▓ рдоें рджोрд╣рд░ाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।


2️⃣ рдоृрджा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг:

рдирдоूрдиों рдХो рдХृрд╖ि рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдУं рдоें рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рднेрдЬा рдЬाрддा рд╣ै।

рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рд╕्рд╡рдЪाрд▓िрдд рдорд╢ीрдиों рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рддрдХрдиीрдХों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।


3️⃣ рд░िрдкोрд░्рдЯ рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा:

рдоृрджा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рд╡िрд╕्рддृрдд рд░िрдкोрд░्рдЯ рддैрдпाрд░ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।

рдЗрд╕рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЙрдирдХी рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рд▓िрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдФрд░ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рд╕िрдлाрд░िрд╢ें рджी рдЬाрддी рд╣ैं।


4️⃣ рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рд╡िрддрд░рдг:

рдпрд╣ рд░िрдкोрд░्рдЯ рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрд╕ाрдиों рдХो рджी рдЬाрддी рд╣ै।

рдХाрд░्рдб рдоें рдлрд╕рд▓ рдЖрдзाрд░िрдд рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рд╕िрдлाрд░िрд╢ें рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддी рд╣ैं।

---

рдпोрдЬрдиा рдХे рд▓ाрдн

✅ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЙрд░्рд╡рд░рдХ рдЙрдкрдпोрдЧ – рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЬрд░ूрд░рдд рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд╕े рдмрдЪाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।
✅ рдоृрджा рдХी рдЙрд░्рд╡рд░рддा рдоें рд╕ुрдзाрд░ – рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдкोрд╖рдХ рддрдд्рд╡ों рдХी рд╕рд╣ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдоिрд▓рддी рд╣ै।
✅ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рд╡ृрдж्рдзि – рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЦेрддी рддрдХрдиीрдХों рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рд╕े рдлрд╕рд▓ рдХी рдкैрджाрд╡ाрд░ рдмрдв़рддी рд╣ै।
✅ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг – рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдХे рдХाрд░рдг рдЬрд▓ рдФрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХрдо рд╣ोрддा рд╣ै।
✅ рдХिрд╕ाрдиों рдХी рдЖрдп рдоें рд╡ृрдж्рдзि – рд╕рд╣ी рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдХे рдЙрдкрдпोрдЧ рд╕े рдЙрдд्рдкाрджрди рд▓ाрдЧрдд рдШрдЯрддी рд╣ै рдФрд░ рдоुрдиाрдлा рдмрдв़рддा рд╣ै।
✅ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдм्рд╕िрдбी рдпोрдЬрдиाрдУं рд╕े рдЬुрдб़ाрд╡ – рдХिрд╕ाрди рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрди्рдп рдпोрдЬрдиाрдУं рдХा рд▓ाрдн рднी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдЙрдаा рд╕рдХрддे рд╣ैं।

---

рдпोрдЬрдиा рдХा рдХрд╡рд░ेрдЬ рдФрд░ рдЙрдкрд▓рдм्рдзि (2023 рддрдХ рдХे рдЖंрдХрдб़े)

ЁЯУМ рдЯेрд╕्рдЯ рдХी рдЧрдИ рдоृрджा рдирдоूрдиों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा: 10 рдХрд░ोрдб़ рд╕े рдЕрдзिрдХ
ЁЯУМ рдЬाрд░ी рдХिрдП рдЧрдП рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб: 22 рдХрд░ोрдб़+
ЁЯУМ рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा:

рд╕्рдеाрдпी рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдПं: 1,200+

рдоोрдмाрдЗрд▓ рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдПं: 500+
ЁЯУМ рдлрд╕рд▓ рдЙрдд्рдкाрджрди рдоें рдФрд╕рдд рд╡ृрдж्рдзि: 10-15%

---

рдХैрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб?

✔️ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЖрд╡ेрджрди:

рдХिрд╕ाрди https://soilhealth.dac.gov.in/ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдкрд░ рдЬाрдХрд░ рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рд░ाрдЬ्рдп рдХृрд╖ि рд╡िрднाрдЧों рдХे рдкोрд░्рдЯрд▓ рдкрд░ рднी рдЖрд╡ेрджрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।


✔️ рдСрдлрд▓ाрдЗрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा:

рдХिрд╕ाрди рдЕрдкрдиे рдирдЬрджीрдХी рдХृрд╖ि рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХेंрдж्рд░ (KVK), рдЬिрд▓ा рдХृрд╖ि рдХाрд░्рдпाрд▓рдп, рдпा рдЧ्рд░ाрдо рдкंрдЪाрдпрдд рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें рдЬाрдХрд░ рдЖрд╡ेрджрди рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдХृрд╖ि рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдирдоूрдиा рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ рддैрдпाрд░ рдХрд░ рдХिрд╕ाрди рдХो рд╕ौंрдкी рдЬाрддी рд╣ै।

---

рдЪुрдиौрддिрдпां рдФрд░ рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕

⚠️ рдЪुрдиौрддिрдпां:
❌ рдХुрдЫ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдоृрджा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдУं рдХी рдХрдоी।
❌ рдХिрд╕ाрдиों рдоें рддрдХрдиीрдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХी рдХрдоी।
❌ рдХुрдЫ рдЬрдЧрд╣ों рдкрд░ рдоिрдЯ्рдЯी рдХे рдирдоूрдиे рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рдиे рдоें рджेрд░ी।

ЁЯТб рд╕ुрдзाрд░ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕:
✔️ рдоोрдмाрдЗрд▓ рдоृрджा рдкрд░ीрдХ्рд╖рдг рдк्рд░рдпोрдЧрд╢ाрд▓ाрдУं рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрдв़ाрдИ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।
✔️ рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдоाрдз्рдпрдо (SMS, рдоोрдмाрдЗрд▓ рдРрдк) рдж्рд╡ाрд░ा рд░िрдкोрд░्рдЯ рднेрдЬी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै।
✔️ "рдХिрд╕ाрди рдХॉрд▓ рд╕ेंрдЯрд░" рдФрд░ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрд╕ाрдиों рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।


---

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖

рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдпोрдЬрдиा рднाрд░рдд рдХे рдХिрд╕ाрдиों рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рдкрд╣рд▓ рд╣ै। рдпрд╣ рдХृрд╖ि рдХो рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдФрд░ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдиाрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрджि рд╕рднी рдХिрд╕ाрди рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХा рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХे рд╕े рд▓ाрдн рдЙрдаाрдПं, рддो рдХृрд╖ि рдЙрдд्рдкाрджрдХрддा рдФрд░ рдЯिрдХाрдК рдЦेрддी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै।

ЁЯЪЬ рдХिрд╕ाрди рднाрдИрдпों рд╕े рдЕрдиुрд░ोрдз:
ЁЯСЙ рдЕрдкрдиी рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░ाрдПं рдФрд░ рдоृрджा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХाрд░्рдб рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ें।
ЁЯСЙ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдЙрд░्рд╡рд░рдХों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें рдФрд░ рдЙрдд्рдкाрджрди рдмрдв़ाрдПं।
ЁЯСЙ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдЗрд╕ рдпोрдЬрдиा рдХा рд▓ाрдн рдЙрдаाрдХрд░ рдЦेрддी рдХो рдЕрдзिрдХ рд▓ाрднрджाрдпрдХ рдФрд░ рдЯिрдХाрдК рдмрдиाрдПं!


---

рдЕрдЧрд░ рдЖрдкрдХो рдпрд╣ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрдпोрдЧी рд▓рдЧी рддो рдЗрд╕े рдЕрди्рдп рдХिрд╕ाрдиों рддрдХ рдЬрд░ूрд░ рдкрд╣ुँрдЪाрдПँ!


рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:

рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें