рдХिрд╕ाрдиों рдХी рд╕рдорд╕्рдпा: рдорд╣ंрдЧी рдЦेрддी, рдмрдв़рддी рд▓ाрдЧрдд рдФрд░ рдХрдо рдоुрдиाрдл़ा। рдЕрдЧрд░ рдЖрдк рдХрдо рдиिрд╡ेрд╢, рдХрдо рдкाрдиी рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рдЖрдп рд╡ाрд▓ी рдлрд╕рд▓ рдЪाрд╣рддे рд╣ैं — рддो рдПрд▓ोрд╡ेрд░ा рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ीрди рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै।
✅ рдПрд▓ोрд╡ेрд░ा рдХ्рдпों рдЕрдкрдиाрдПँ? ЁЯМ┐ЁЯТ░
- рдХрдо рдкाрдиी рдХी рдЬрд░ूрд░рдд — ЁЯТз
- рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ рдЖрд╕ाрди
- рдХрдо рд░ोрдЧ рд▓рдЧрддे рд╣ैं
- рд▓ंрдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЙрдд्рдкाрджрди (4–5 рд╕ाрд▓)
- рджрд╡ा, рдм्рдпूрдЯी рдФрд░ рдЬूрд╕ рдЙрдж्рдпोрдЧ рдоें рд▓рдЧाрддाрд░ рдоाँрдЧ
ЁЯФ░ 1. рдЬрдоीрди рдХा рдЪुрдиाрд╡ ЁЯМН
рдПрд▓ोрд╡ेрд░ा рд░ेрддीрд▓ी-рджोрдордЯ рдФрд░ рдЕрдЪ्рдЫी рдЬрд▓ рдиिрдХाрд╕ी рд╡ाрд▓ी рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рдЕрдЪ्рдЫा рджेрддा рд╣ै। рдоिрдЯ्рдЯी рдХा pH 7–8 рдаीрдХ рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЬрдоीрди рдкрд░ рдкाрдиी рди рд░ुрдХे।
ЁЯФ░ 2. рдЦेрдд рдХी рддैрдпाрд░ी ЁЯЪЬ
рд╣рд▓्рдХी рдЬुрддाрдИ, рдзрд░рддी рд╕рдорддрд▓ рдХрд░рдиा рдФрд░ 2–3 рдлीрдЯ рдЪौрдб़ी рдХ्рдпाрд░िрдпाँ рдмрдиाрдиा рдмेрд╣рддрд░ рд╣ै। рдЬैрд╡िрдХ рдЦाрдж (рдЧोрдмрд░ рдЦाрдж/рд╡рд░्рдоी рдХрдо्рдкोрд╕्рдЯ) рдбाрд▓ें рддाрдХि рдоिрдЯ्рдЯी рдЙрдкрдЬाрдК рдмрдиे।
ЁЯФ░ 3. рдХिрд╕्рдо рдХा рдЪрдпрди ЁЯМ╛
рдмेрд╕्рдЯ рдХिрд╕्рдоें: Barbadensis (L-1), AL-1, IC111267 — рджрд╡ा рд╡ рдХॉрд╕्рдоेрдЯिрдХ рдХंрдкрдиिрдпाँ Barbadensis рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджेрддी рд╣ैं।
ЁЯФ░ 4. рд░ोрдкाрдИ рдХा рддрд░ीрдХा ЁЯМ▒
- рдкंрдХ्рддि-рджूрд░ी: 2–2.5 рдлीрдЯ, рдкौрдзा-рджूрд░ी: 1–1.5 рдлीрдЯ
- рд▓рдЧрднрдЧ 10–12 рд╣рдЬाрд░ рдкौрдзे рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़
- рд╕рд░्рд╡ोрдд्рддрдо рд╕рдордп: рдлрд░рд╡рд░ी–рдоाрд░्рдЪ рдпा рдЬुрд▓ाрдИ–рдЕрдЧрд╕्рдд
- рд░ोрдкाрдИ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдЯ्рд░ाрдЗрдХोрдбрд░्рдоा рд╡ рдиीрдо рдЦрд▓ी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ें
ЁЯФ░ 5. рд╕िंрдЪाрдИ рдк्рд░рдмंрдзрди – рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХी рднूрдоिрдХा ЁЯТз
рдПрд▓ोрд╡ेрд░ा рдХрдо рдкाрдиी рд╡ाрд▓ी рдлрд╕рд▓ рд╣ै। рдЧрд░्рдоिрдпों рдоें 15–20 рджिрди рдкрд░ рдФрд░ рд╕рд░्рджिрдпों рдоें 25–30 рджिрди рдкрд░ рд╕िंрдЪाрдИ рдХрд░ें।
рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рдХे рдлाрдпрджे:
- 40–50% рдкाрдиी рдХी рдмрдЪрдд
- рдоिрдЯ्рдЯी рдоें рд╕рд╣ी рдирдоी рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै
- рдЙрдд्рдкाрджрди 15–20% рддрдХ рдмрдв़ рд╕рдХрддा рд╣ै
ЁЯФ░ 6. рдЦाрдж рдФрд░ рдкोрд╖рдг ЁЯМ┐ (рдЬैрд╡िрдХ рдЦेрддी рдкрд░ рдЬोрд░)
рдЬ्рдпाрджा рд░ाрд╕ाрдпрдиिрдХ рди рджें। рдЬैрд╡िрдХ рдЦाрдж рджें — рдЗрд╕рд╕े рдЬेрд▓ рдХी рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдФрд░ рдоाрдд्рд░ा рджोрдиों рдмрдв़рддी рд╣ैं।
- рд╡рд░्рдоी рдХрдо्рдкोрд╕्рдЯ: 2–3 рдХ्рд╡िंрдЯрд▓/рдПрдХрдб़
- рдиीрдо рдЦрд▓ी: 50–60 рдХिрд▓ो
- рд╕ूрдХ्рд╖्рдордкोрд╖рдХ: рдЬ़िंрдХ, рдмोрд░ॉрди 2–3 рдмाрд░ рд╕्рдк्рд░े
ЁЯФ░ 7. рдиिрд░ाрдИ—рдЧुрдб़ाрдИ рдФрд░ рд░рдЦ-рд░рдЦाрд╡ ЁЯМ╛
2–3 рдорд╣ीрдиे рдоें рд╣рд▓्рдХी рдЧुрдб़ाрдИ рдХрд░ें, рдШाрд╕-рдлूрд╕ рд╕ाрдл рд░рдЦें рдФрд░ рдкौрдзे рдХे рдкाрд╕ рдоिрдЯ्рдЯी рдЪрдв़ाрдПं рддाрдХि рдЬрдб़ рдордЬрдмूрдд рд░рд╣े।
ЁЯФ░ 8. рдХीрдЯ рдФрд░ рд░ोрдЧ рдиिрдпंрдд्рд░рдг ЁЯРЮ
рдХीрдЯ рдХрдо рд▓рдЧрддे рд╣ैं рдкрд░ рдоाрд╡ा рдФрд░ рдоिрд▓ीрдмрдЧ рдЖ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЬैрд╡िрдХ рдЙрдкाрдп рдЬैрд╕े рдиीрдо рддेрд▓ рд╕्рдк्рд░े (5ml/L) рдк्рд░рднाрд╡ी рд╣ैं। рдЬрдб़ рд╕рдб़рди рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдЯ्рд░ाрдЗрдХोрдбрд░्рдоा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░ें।
ЁЯФ░ 9. рдХрдЯाрдИ (Harvesting) ✂️
рд░ोрдкाрдИ рдХे 7–8 рдорд╣ीрдиे рдмाрдж рдкрдд्рддिрдпाँ рдХрдЯाрдИ рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЬो рдкрдд्рддिрдпाँ рдоोрдЯी рдФрд░ рдЪрдордХрджाрд░ рд╣ों, рдЙрди्рд╣ें рдХाрдЯें।
рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़ рдЙрдд्рдкाрджрди: рд▓рдЧрднрдЧ 10–15 рдЯрди рдкрдд्рддिрдпाँ।
ЁЯФ░ 10. рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рдФрд░ рдоुрдиाрдл़ा ЁЯТ░
рдоांрдЧ: рдЖрдпुрд░्рд╡ेрдж рдХंрдкрдиिрдпाँ, рдХॉрд╕्рдоेрдЯिрдХ рдХंрдкрдиिрдпाँ, рдЬूрд╕ рдк्рд░ोрд╕ेрд╕рд░ рдФрд░ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдмाрдЬाрд░।
рдЕрдиुрдоाрдиिрдд рд▓ाрдЧрдд: ₹20,000–₹25,000 рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़। рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЖрдорджрдиी: ₹70,000–₹1,20,000 рдк्рд░рддि рдПрдХрдб़। рдк्рд░ोрд╕ेрд╕िंрдЧ (рдЬूрд╕/рдЬेрд▓) рдХрд░рдиे рдкрд░ рдоुрдиाрдл़ा рдФрд░ рдмрдв़рддा рд╣ै।
ЁЯУв рдлाрдЗрдирд▓ рдЯिрдк्рд╕
- рдЕрдЪ्рдЫी рдХिрд╕्рдо рдЪुрдиें
- рдЬैрд╡िрдХ рдЦेрддी рдЕрдкрдиाрдПँ
- рдб्рд░िрдк рд╕िंрдЪाрдИ рд╕े рдкाрдиी рдмрдЪाрдПँ
- рд╕рд╣ी рдоाрд░्рдХेрдЯिंрдЧ рд╕े рдХीрдорддें рдмेрд╣рддрд░ рдоिрд▓рддी рд╣ैं
✍️ Writer: - Advance Farming Techniques ЁЯМ▒ЁЯРЫЁЯРЮ
рдХोрдИ рдЯिрдк्рдкрдгी рдирд╣ीं:
рдПрдХ рдЯिрдк्рдкрдгी рднेрдЬें