कपाशीवरील " मूळकूज " Macrophomina phaseolina या रोगाची संपूर्ण माहिती 🌱🌾🙏

कपाशीवरील मूळकूज :-

यालाच इंग्रजी मध्ये 

' Macrophomina phaseolina ' असे म्हणतात.

• हा बुरशीजंन्य रोग आहे आणि त्याची काही लक्षणे पुढीलप्रमाणे आहेत :-

१) झाडांची पानगळ आणि मरगळ होते.

२) झाडे आडवी होतात.

३) मुळांची साल पिवळसर पडते.

• हा रोग कशामुळे होतो त्याची विस्तृत माहिती खालील प्रमाणे :-

मॅक्रोफोमिना फॅसिओलिना या बियाण्यात आणि जमिनीत राहणाऱ्या बुरशीमुळे ही लक्षणे दिसतात. जगात सगळीकडे कपाशीवरील हा रोग सापडतो आणि महत्वाचा मानला जातो. हा रोग साधारणपणे ३०० वेगवेगळ्या प्रकारच्या यजमानांना संक्रमित करतो त्यात, काळी मिरी, खरबुज किंवा काकडी ही येतात. हा जंतु जमिनीत जिवंत राहु शकतो आणि कपाशीच्या मूळांमध्ये खासकरुन वाढीच्या उत्तर काळात झटकन वेगळा काढता येतो. जेव्हा झाड दुष्काळ अनुभवतात तेव्हा ही बुरशी जमिनीत राहते आणि हा रोग बहुधा उन्हाळ्याच्या मध्यावर सर्वात जास्त वेळा उद्भवतो आणि शरद ऋतु बहरेपर्यंत कमी होतो. कोरडी माती, ज्यात १५-२० टक्केच ओलावा आहे आणि ३५ ते ३९ डिग्री सेल्शियसचे गरम तापमान ह्या बुरशीच्या वाढीसाठी सुगीचा काळ आहे.

• काही प्रतिबंधात्मक उपाय :- 

१) दुष्काळ आणि बुरशीला सहनशील असणारे वाण वापरा  मजबूत खोड असणाऱ्या व खाली ना लोळणाऱ्या वाणांची 

निवड करा.

२) पाते लागण्याचा काळ कोरड्या वातावरणात येऊ नये असे लागवडीचे नियोजन करा.

३) लागवडीचे अंतर जास्त ठेवा.

४) विशेषत: पाते लागण्याच्या काळात सिंचनाच्या माध्यमातून जमिनीत चांगला ओलावा राहील याची काळजी घ्या.

५) संतुलित खत नियोजन सुनिश्चित करा आणि नत्राचा जास्त वापर टाळा.

६) उत्पादनात मोठे नुकसान टाळण्यासाठी पिकाची लवकर काढणी करा.

७) खोल नांगरुन पिकाचे अवशेष गाडा.

८) नांगरल्यानंतर उन्हाने जमिन तापू देणेही प्रभावकारी असते.

९) बारीक गहू, ओट्स, भात, जव आणि राय अशा यजमान नसलेल्या पिकांसोबत किमान तीन वर्षांसाठी तरी पीक फेरपालट करा.

• जैविक नियंत्रण :-

आजपर्यंत तरी कोणतेही जैविक उपचार कपाशीच्या मुळकुज विरोधात पूर्णपणे परिणामकारक ठरलेले नाही. ट्रायकोडर्मा बुरशीच्या काही प्रजातींचे उपचार देखील परिणामकारक ठरले आहेत कि त्यामुळे उपचारीत बियाणे जगण्याचे दर चांगलाच वाढला आणि त्यांचा विचार विक्रीकरीता केला जात आहे. झिंक सल्फेटची काही जैविक मिश्रणे फवारुन ह्याचा प्रसार नियंत्रित केला जाऊ शकतो.

• रासायनिक नियंत्रण :-

नेहमी एकात्मिक दृष्टीकोन ठेवा म्हणजे प्रतिबंधक उपायांबरोबरच जर उपलब्ध असली तर जैविक उपचार पद्धतीही वापरा. बीजप्रक्रिया किंवा जमिनीतून विविध बुरशीनाशके जसे कि, थायराम, थिओफेनेट मिथिल, झिंक सल्फेट आणि कॅप्टनचा वापर हे मुळकुजचे नियंत्रण करण्यासाठी परिणामकारक आहेत.

🙏🙏🙏